باریچه

باریجه

نام انگلیسی: Galbanum

نام علمی: Ferula gumosa

خانواده: Apiaceae
 

مقدمه

مردم اغلب از باریجه به عنوان مقوی معده و نیز ترمیم کننده زخم ها استفاده می‌کنند. مصارف صنعتی باریجه در کشور های غربی فراوان است، ولی متاسفانه از چگونگی مصارف صنعتی آن در این کشور ها اطلاع دقیقی در دست نیست. شیرابه باریجه را در تهیه چسب های نامرئی برای چسباندن سنگ های قیمتی نظیر الماس، به کار می‌برند. از مواد موثره باریجه در صنایع بهداشتی و ارایشی نیز به عنوان تثبیت کننده عطر و ادکلن استفاده می‌شود. شیرابه باریجه، از اقلام مهم صادراتی ایران به شمار می‌رود.

مشخصات گیاه

باریجه، گیاهی چند ساله و مونوکارپیک است (در طول عمر خود تنها یک بار گل می‌دهد). این گیاه در چند سال اول رویش، برگ های طوقه ای تولید می‌کند، در سال آخر رویش به ساقه می‌رود و گل و میوه نیز روی آن تشکیل می‌شوند. سپس ریشه گیاه می‌پوسد و گیاه از بین می‌رود.

باریجه در شمال ایران در بخش های مختلفی از البرز مثلا در استان خراسان، فیروزکوه و منطقه لار گسترش دارد. ساقه این گیاه ضخیم و مستقیم است. ارتفاع آن با توجه به شرایط اقلیمی محل رویش متفاوت بوده و بین 100 تا 200 سانتی متر است. چنانچه شکافهایی روی ساقه گیاه ایجاد شود، شیرابه ای شیر رنگ، متمایل به زرد از ان خارج می‌شود. این شیرابه تحت تاثیر حرارت محیط به صورت تکه هایی شفاف روی ساقه مشاهده می‌شود که به باریجه اشکی معروف است.

برگ های این گیاه نقره ای رنگ و گسترده بر روی زمین، به طول 30 سانتی متر و پوشیده از کرک های ریز و کوتاه هستند. پهنک برگ دارای بریدگی های کم و بیش عمیق است.

گل های باریجه در انتهای ساقه اصلی و فرعی پدیدار می‌شوند. گل ها به رنگ زرد و به شکل پتر مشاهده می‌شوند. تعداد انشعاب های چتر، بین 4 تا 6 عدد است. پایه های چتر های فرعی در مقایسه با چتر های اصلی کوتاه ترند. میوه بیضی شکل، شیزوکارپ و کناره های آن باریک است.

از تمام اندام گیاه بوی تند و مخصوصی استشمام می‌گردد که از علائم مشخص گیاه باریجه است. ریشه باریجه غده ای شکل و سرشار از شیرابه است. برای استخراج شیرابه، ابتدا خاک پای بوته را کنار می‌زنند، سپس قسمتی از پوست ریشه را جدا می‌کنند و بدین ترتیب شیرابه گیاه به سرعت خارج می‌شود. هر چند روز یک یک بار با برداشتن لایه ای به قطر نیم سانتی متر پایین تر از محل بریده شده قبلی، اصطلاحا زخم را تازه کرده و موجب خروج شیرابه بیشتری می‌شوند. این عمل، تا خشک شدن کامل شیرابه ادامه می‌یابد. شیرابه های جمع آوری شده در مجاورت هوا رنگ قهوه ای تیره به خود می‌گیرند.

شیرابه باریجه بوی تندی دارد و طعم آن گس و بسیار نا مطلوب است. مقدار اسانس شیرابه متفاوت بوده و بین 1 تا 26% است. اسانس به روش تقطیر با آب و بخار، به دست می‌آید. اسانس به رنگ زرد روشن و با بویی تند و دارای 85 درصد هیدروکربور های ترپنوئیدی مانند آلفا – پینن (7 تا 21 %)، بتا – پینن (45 تا 65 %) و دلتا – 3 – کارن (5/2 تا 16 %) است. بوی تند اسانس ناشی از ترکیبات نیتروژن دار نظیر 2 – متوکسی – 3 ایزو بوتیل پیرازین و ترکیبات گوگرد دار مانند اس – بوتیل – 3 – متیل – 2 – بوتنتیوات، متیل آلیل، پروپنیل دی سولفید ها است. از ترکیبات دیگر اسانس، می‌توان از میرسن، کادینن و الکل های سزکویی ترپن نام برد.

از سال 1373 تحقیقات گسترده ای در رابطه با کشت و اهلی کردن باریجه آغاز شد. هم اکنون این گیاه کشت می‌شود. نتایج تحقیقات نشان می‌دهد شیرابه های حاصل از گیاهان کشت شده در مقایسه با انواع خودرو، از کیفیت مناسبی برخوردار است. هر بوته گیاه کشت شده به طور متوسط 42 گرم شیرابه تولید می‌کند. نتایج تجزیه اسانس حاصل از شیرابه، نشان می‌دهد اسانس از 32 ترکیب تشکیل شده است که مهمترین آنها را بتا – پینن (به مقدار 74 درصد)، آلفا پینن (به مقدار 5/9 درصد) و 1 و 8 سینوئل + لیمونن (به مقدار 4 درصد) تشکیل می‌دهد.

اختصاص های فیزیکی و شیمیایی اسانس باریجه به قرار زیر است:

وزن مخصوص در 20 درجه سانتی گراد: 867/0 تا 916/0

ضریب انکسار نور در 20 درجه سانتی گراد: 478/1 تا 487/1

ضریب چرخش نور در 20 درجه سانتی گراد: 3 درجه تا 20 درجه

حلالیت، به نسبت 1 به 6 در الکل اتیلیک 90 درجه

در کشور ما، استفاده از برخی روش های نا مناسب در تیغ زدن گیاه به منظور استخراج شیرابه، زمینه از بین رفتن گیاه و بالاخره نابودی آن را فراهم ساخته است.

صمغی است که بخور کنند بوی خوش را، این صمغ معطر است و در آتش ریزند و آن صمغ فرولا گالبانی فرا باشد، و آن را باریجه نیز نامند: کندر و وشا. (گیاه شناسی گل گلاب

گياه وشا (اُشتک) چند ساله، علفي و منفرد مي باشد که داراي ساقه بلند و استوانه اي و شاخه هاي منشعب با رنگ سبز مايل به خاکستري مي باشد. وشا گياهي است که ماده موثره آن براي استفاده دارويي و صنعتي صادر مي شود. صمغ حاصل از وشا داراي خواص درماني متعددي از جمله :خلط آور، ضد اکسيداسيون و ضد ميکروب مي باشد. اين گياه در يک خاک معمولي مي رويد و جوانه زني این گیاه از نيمه دوم اسفند و گلدهي آن از اواِيل اردبِهشت تا اواخر اردبيهشت و محصول دهی آن اواخر اردبيهشت تا مرداد مي باشد. از جمله رویشگاههای وشا در استان یزد،در روستای علی آبادچهل گزی است.

صمغ گياهى هستم که به فارسى به آن اشه اشک و کندل مى گويند. عربى من اشق معرب اشه مى باشد. فرنگيها به من “گم امونياک ” گويند و همچنين مرا از گياه ديگرى که در باد قيس به کماى اسب معروف است، مى گيرند ولى معلوم نيست خواص ما يکى باشد.
من همان صمغى هستم که معمولا در ايران مرا همراه با اسفند دود مى کنند و بوى آنرا براى رفع چشم زخم مفيد مى دانند .
من در اثر شکاف طبيعى يا مصنوعى که در ساقه ها و يقه گياه بوجود مى آيد بيرون مى آيم و بهتر است با ابزارهاى مخصوص شکافهاى متعدد بر ساقه هاى من ايجاد کنند تا صمغ بيشترى بگيرند ولى اين عمل تيغ زدن بايستى قبل از گل دادن گياه من صورت گيرد و چون مقدار صمغ در ريشه من زياد است، در يقه گياه من (قسمتى که ريشه از ساقه جدا مى شود) هميشه مقدار زيادى صمغ توده مى شود. ولى چون با خس و خاشاک مخلوط است، به مرغوبى صمغهاى اشکى مه از شکاف شاخه ها مى چکد نيست. صمغ من کمى معطر بوده و در اثر گرماى هوا نرم مى شود و با آب ممزوج مى گردد. من مقوى، قاعده آور، خلطآور، و براى رفع حساسيت اثر قطعى دارم، و در صنعت داروسازى از من فراورده هاى بسيارى جهت جلوگيرى و درمان حساسيت، برنشيت مزمن، تنگى نفس (آسم ) و امراض ‍ ريوى مى سازند که در داروخانه ها به اسامى مختلف مشهور مى باشند.

vesha2

در طب قديم در ماهيت من اختلاف کرده اند و فوايد زيادى را به من نسبت داده اند، و چون علت اصلى بسيارى از بيماريها حساسيت است، براى بيماريهايى که ناشى از حساسيت مى باشند سود فراوانى دارم و روى هم رفته، براى رفع کهير دارويى مؤ ثرتر از من نيست، و از راه نوشيدن و شستشوى بدن هر دو مؤ ثر مى باشد. نوشيدن آب و خوردن من کرم روده را مى کشد و رطوبت معده را از بين مى برد. خوردن آن با سرکه جهت سپرز و جوشانده جو جهت تنگى نفس و امراض ريوى و با عسل جهت صرع (هيسترى ) و زهکشى رطوبات سينه نافع است، خوردن من به مقدار کم بعد از داروهاى مسهل، بر طرف کننده مضار آنها مى باشد .
من مسکن درد کمر و عرق النساء (سياتيک ) مى باشم و ضماد من با سرکه مفاصل را نرم مى کند و کک و مک و آثار سياهى پوست را برطرف مى کند. اگر سر شما شوره مى زند مرا با کمى حنا مخلوط کرده و به سر بماليد تا بر طرف شود. سرمه کردن صمغ من براى رفع رطوبت چشم و جوش پلک مفيد است. مرهم من جهت از بين بردن گوشت زيادى و روياندن گوشت تازه سودمند مى باشد. مقدار خوراک من از نيم مثقال تا يک مثقال است