دانة کتان (بزرگ) در سرتاسر جهان براي تأمين غذا، دارو و الياف پارچه، تورهاي صيادي و ساير فرآورده هاي مورد استفاده قرار گرفته است. مصريان باستان هزاران سال پيش به کشت و پرورش کتان (بزرگ) مبادرت مي ورزيدند، و اين گياه امروزه در سراسر جهان يافت مي شود. کتان منبع غني الياف غذايي محسوب مي شود که به کاهش ميزان کلسترول کمک مي کنند. روغن اين گياه در سلامتي قلب و عروق مؤثر است. مدتها پيش انسان ها به فوايد روغن اين گياه پي بردند، و از بذر آرد شده و آرد نشده آن به عنوان ملين استفاده مي کردند. خاصيت ملين بودن روغن اين گياه مربوط به مواد لعاب دار موجود در آن است. روغن کتاب حاوي اسيدهاي چربي امگا- 3 و همچنين اسيدهاي امگا-6 است. روغن اين گياه غني ترين منبع اسيدهاي چرب امگا-3 در طبيعت است و حاوي بيشتر از دو برابر امگا-3 موجود در روغن هاي ماهي است و از نظر قيمت هر انس آن ارزانتر از انواع روغن ماهي است. اين گياه سبب کاهش خطرات احتمالي تصلب شرايين نيز مي شود. روغن گياه مزبور همچنين داراي مواد مغذي گياهي نظير فتواستروژن است. اين مواد شبه استروژني طبيعي هستند که مي توانند درد و ناراحتي ناشي از يائسگي را کاهش دهند.
معرفي گياه
کتان نوعي گياه سالانه است که در خاک هاي مرطوب عميق حاوي شن، گل و لاي و خاک رس زياد به خوبي رشد مي کند. بذرهاي موجود در اين گياه غني از روغن کتان است که گاهي اوقات به آن روغن بزرک گفته مي شود (توجه: روغن بزرک تجاري که معمولاً در بازسازي اسباب و اثاثيه مورد استفاده قرار مي گيرد مصرف انساني ندارد). سبوس بذر اين گياه از نظر لعاب غني است. هم روغن بذر و هم لعاب موجود در آن داراي خواص غذايي و درماني است.
ترکيبات گياه
فرآورده هاي حاصله از کتان از بذرهاي موجود در داخل آن تهيه مي شود. بذرهاي اين گياه حاوي روغن هاي چربي به نام اسيد آلفالينولنيک (ALA) و اسيد لينوليک است. اسيد آلفالينولنيک (ALA) در واقع همان روغن امگا-3 موجود در کتان است. کتان همچنين حاوي ساير مواد مهمي نظير "ليگنال ها" است که مي تواند از بدن شما در قبال برخي از انواع سرطان مراقبت کند.
اشکال موجود
مي توان چندين نوع فرآورده حاصله از کتان را از بازار و بذرهاي رسيده، انواع کيک هاي بزرک و رغن بزرک را مجموعاً از فروشگاه هاي مواد بهداشتي، غذايي خريداري کرد. اين گياه را مي توان به شکل مايع (براي تهيه مواد غذايي) يا به صورت ژله هاي نرم به عنوان تقويت کننده و مکمل مواد غذايي تهيه کرد.
نحوه مصرف
اگر با افزايش ميزان کلسترول، آنژين، فشار خون بالا و پسوريازيس، اگزما، آرتريت روماتيسمي يا بيماري تصلب شرايين چندگانه (MS) مواجه هستيد، مي توانيد از فوايد اضافه کردن روغن کتان به برنامه غذايي خودتان بهره مند شويد. روغن اين گياه سبب کاهش کلسترول ليپوپروتئين کم تراکم (يعني کلسترول نامطلوب بدن) و سطح تري گليسريد مي شود. تحقيقات به عمل آمده نشان مي دهد که روغن کتان در مقابل حملات قلبي بيشتر از روغن کانولا يا روغن زيتون ايجاد مصونيت و مراقبت مي کند. مصرف روغن کتان احتمال ابتلا به سرطان را کاهش مي دهد. اين بدان خاطر است که کتان حاوي غني ترين منبع ليگنان است که در جلوگيري از بيماري هاي قلبي- عروقي و سرطان نقش اساسي دارد. تحقيقات اخير مؤيد اين است که ليگنان موجود در کتان داراي اثرات مراقبتي طولاني مدت و کوتاه مت در مقابل سرطان روده است. براي حصول اطمينان از اينکه بدن شما هم اسيدهاي چرب پروري و هم ليگنان لازم را از طريق برنامه غذايي دريافت مي کند. در جستجوي وجود روغن کتان بغني از انواع ليگنان باشيد. بهترين راه مصرف روغن کتان اضافه کردن آن به غذاهايي نظير سالادها است. اما نبايد از روغن مزبور براي پخت و پز استفاده کنيد، چون گرما سبب نابودي اسيدهاي چرب سالم در روغن کتان مي شود. اگر از تنگي نفس، التهاب معده (گاستريت) يا التهاب روده کوچک رنج مي بريد، اضافه کردن فرآورده هاي اين گياه را به غذاهاي مختلف آزمايش کنيد. دانه کتان منبع خوبي از لعاب است که به مثابة ملين عمل مي کند. در صورتي که دانه کتان کوبيده شده، خرد شده يا آسياب نشده استفاده مي کنيد، حتماً مايعات، به ويژه آب کافي مصرف کنيد.
ميزان مصرف
* يک قاشق غذايي دانه اين گياه به صورت کامل يا کوبيده شده (اما نه آسياب شده) با 150 ميلي ليتر مايعات روزانه دو يا سه بار براي درمان التهاب معده و التهاب روده کوچک. دو يا سه قاشق غذاخوري بذرهاي خرد نشده همراه با 10 برابر آب به عنوان مسهل حجيم شونده.
* ضماد: 100 گرم دانه خيس خورده در آب جوش به مدت 10 تا 15 دقيقه را صاف کنيد و وسط دو لايه پنير قرار دهيد و استفاده کنيد.
* دم کرده (مايعي که از طريق جوشاندن گياه در آب تهيه مي شود): 15 گرم بذر خرد نشده خيس خورده در يک ليوان آب به مدت 10 تا 15 دقيقه.
* روغن کتان: يک قاشق غذاخوري روغن به طور روزانه به غذاهايي نظير سالاد اضافه شود.
نکات احتياطي
اگر مقدار مصرفي روغن کتان را رعايت کنيد، با هيچگونه عارضه اي مواجه نخواهيد شد. اما اگر ميزان مصرف آن بالا باشد و آب کافي نخوريد، ممکن است با ناراحتي داخلي مواجه شويد. اگر باردار يا شيرده هستيد مي توانيد کتان بزرک و روغن کتان بزرک را به غذايتان اضافه کنيد. اما اطمينان يابيد که بيشتر از مقدار توصيه شده مصرف نکرده باشيد و اين موضوع را ابتدا با پزشک معالج خود مشورت کنيد.
تداخل هاي احتمالي
از مصرف همزمان دانه کتان با ساير داروها يا تقويت کننده هاي غذايي اجتناب ورزيد. کتان مي تواند روند جذب ساير داروها، ويتامين ها و مواد معدني را کند کند. قبل از مصرف اين گياه در صورتي که دارويي را به طور مرتب استفاده مي کنيد (خواه به صورت نسخه تجويزي يا غير تجويزي) با پزشک معالج خود مشورت کنيد.