شیر خشت

زبان گنجشک گل

نام علمی : Fraxinus Ornus

شیر خشت، ماده‌ای سفید رنگ، کمی مایل به زرد و شیرین اسـت و به آن شیر خاشاک نیز گفته میشود. شیرخشت، از درخت زبان گنجشک گل به دست می‌آید و به طور طبیعی در اثر نیش حشره‌ای به نام Cicata orni که در منطقه وجود دارد، مقدار کمی از آن و در اصطلاح "مان"، از درخت خارج می‌شود ولی میتوان در اثر شکافی که در تنه درخت ایجاد کرد، شیر خشت را به مقدار زیاد تجاری نیز استخراج نمود. لازم به توضیح است که درخت زبان گنجشک گل در شرایط اقلیمی و رویشگاه طبیعی خود به قدر کافی شیرخشت می‌دهد ولی در خارج از آن محیط و شرایط اگر کاشته شود، البته می‌روید و رشد می‌کند ولی از نظر استخراج "مان" ممکن است قابل توجه نباشد. این صمغ گیاهی مفید، دارای انواع مختلفی اسـت کـه از چندین گونه مختلف این گیاه گرفته می‌شود و از نظـر خـواص مسـهلی و سایر خواص کم و بیش شبیه یکدیگر هستند.
در مخزن‌الادویه راجع به شیرخشت آمده است که شیرخشت را به فارسی شیرخشک گویند و گفته‌اند شبنمی که در خراسان و هرات و بعضی بلاد فرنگ بر درختی که آن را در نواحی خراسان کشیرو یا درختی دیگر به نام کبیرو نامند، می‌نشیند. آن درخت به قدر دو سه قامت بلند شده و چوب آن خالدار زرد و سفید، سبک وزن و کمیاب و قیمتی بوده و از آن عصا می‌سازند.

شیرخشت به عنوان یک ملین خوب، تب‌بر و ماده خنک‌کننده در طب سنتی ایران مورد استفاده قرار و ابن‌سینا در کتاب قانون در مورد شیرخشت چنین گفته است: "شیرخشت یا شیرخشک شبنمی بوده که در هرات بر درخت بید و گون کتیرا می‌نشیند و دارای مزاج معتدل است، دارای اثر مسهلی و دیگر خواص مشابه ترنجبین، ولی از آن قوی‌تر است و خاصیت زداینده داشته است.

بهترین شیرخشت تکه‌های بزرگ سفید و شیرین خالص بوده که چون در دهان بگذارند، زود حل شده و زبان را بسیار شیرین و سرد گرداند و شیرینی آن با عسل و شکر متفاوت است.

خواص شیر خشت

طبیعت آن گرم و در رطوبت معتدل بوده و همچنین ملین طبع و مسهل صفرا، خلط‌آور، مقوی جگر و معده و کاهش‌دهنده حرارت بدن، از بین برنده سرفه و خشونت سینه و حلق و تب بوده. مسهل نیکویی بوده که می‌توان آن را برای همه افراد و سنین بدون اذیت مصرف کرد و با ماءالشعیر بهترین مسهل شناخته می‌شود.

اثر مسهلی آن در صورتی که نزله و سرفه نباشد، با گلاب بهتر بوده و همچنین با ماءالشعیر برای رفع تب حار و افراد گرم مزاج مفید است.

تحقیقات سال‌های اخیر روی شیرخشت نشان داده محصول خوراکی آن می‌تواند انسان را تا حدی در برابر تشعشعات اتمی مصون نگاه داشته و استفاده‌های جدید و صنعتی از شیرخشت به عنوان یک ملین خوب برای کودکان و رفع زردی سریع‌تر نوزادان بحساب امده که در این موارد شیرخشت را می‌توان جایگزین ترنجبین کرد.

مصرف کردن شیر خشت موجب رفع یبوست شده به دلیل اینکه این مواد، ماده‌ای که موجب بیماری شده است را از بدن خارج می‌کند.خاصیت ضد عفونی کننده دارند و میکروبها را از بین برده که به مقدار کم ملین و به مقدار زیاد مسهل بوده ولی اسهال آنها با سایر مسهل ها فرق داشته و معده را پاک کرده بدون آنکه ایجاد یبوست کند.