پروانش

پروانش (پریوش)

نام انگلیسی: Madagascar periwinkle

نام علمی: Catharanthus roseus L

خانواده: Apocynaceae
 

مقدمه

استفاده از پروانش در اروپا، به 50 سال قبل از میلاد مسیح باز می گردد. در آن زمان، عوام از این گیاه برای جلوگیری از خونریزی ها، درمان زخم ها و دندان درد استفاده می کردند. مردم هند به عنوان ماده کاهش دهنده قند خون از آن بهره می بردند.

به علت وجود آلکالوییدهای ارزشمند در پیکر رویشی و ریشه پروانش در اکثر فارماکوپه ها به عنوان یک گیاه دارویی بسیار مهم معرفی و خواص آن نیز بیان شده است. این گیاه به علت دارا بودن آلکالوییدهای مهم نظیر وینبلاستین و وینکریستین که هر دو اثر آنتی نیوپلازی (ضد تومور) دارند در صنایع داروسازی اهمیت بسیاری دارد و حدود 30 سال است که مورد استفاده قرار می گیرد. این مواد در شیمی درمانی برخی سرطان ها نیز کاربرد دارند. ریشه این گیاه حاوی آلکالویید روباسین (آچمالایسین) است که اثر آنتی فیبریلیک داشته و سبب افزایش فشار خون نیز می گردد.

سولفات وینبلاستین که نام تجاری آن ولب است و در بیماری های سرطان خون (لکومیا) تولید بی حد سلول های گلبول سفید را در بیماران کندتر می کند.

مصرف سالانه برگ و ریشه این گیاه در امریکا هر یک حدود 100 تن (وزن خشک هر یک) و ارزش هر گرم آلکالویید وینکریسیتین در حدود 4000 دلار می باشد. نیاز جهانی به این آلکالویید در سال 4 کیلو گرم و به آچمالایسین 300 کیلو گرم گزارش شده است.

این گیاه در کشورهای امریکا، آلمان، مجارستان، ایتالیا، هند، روسیه و فلسطین اشغالی در سطوح وسیع کشت می شود.

مشخصات گیاه

پروانش (با وینکاروزا و لوکنراروزا هم نام می باشد) گیاهی است درختچه ای، چندساله که البته در مناطق سرد به صورت یک ساله کشت می شود. منشا این گیاه مناطق حاره و گرمسیر مانند جنوب هند، اندونزی و ماداگاسکار گزارش شده است و در دشت ها و تپه هایی که 500 متر از سطح دریا ارتفاع دارند می روید. طول ریشه اصلی پروانش 20 تا 40 سانتی متر است. این ریشه انشعاب های کمی دارد. پروانش دارای ساقه ای استوانه ای و مستقیم است. ارتفاع این گیاه در شرایط اقلیمی متفاوت و بین 40 تا 90 سانتی متر می باشد. پای ساقه گیاهان چند ساله چوبی می شود.

رنگ ساقه سبز یا قرز کم رنگ می باشد. قسمت فوقانی ساقه انشعاب های بیشتری دارد. برگ ها ساده، براق، چرمی، تخم مرغی شکل و متقابل هستند و دمبرگ کوتاهی دارند. گل ها در انتهای ساقه های اصلی و فرعی پدیدار می شوند. رنگ گل ها سفید یا صورتی است. گل ها معمولا اواخر بهار (خرداد) تشکیل می شوند و تا قبل از فصل سرما روی گیاهان باقی می مانند. میوه استئانه ای شکل است و دانه های سیاه رنگ در داخل آن قرار گرفته اند. میوه پس از رسیدن با شکاف های طولی باز شده و بذرهای داخل آن بیرون می ریزند. طول بذر 3 میلی متر و پهنای آن 1 میلی متر است. وزن هزار دانه 2 تا 4/2 گرم است. این گیاه دوره رویشی نسبتا بلندی دارد. از بدو رویش بذر تا رسیدن و کامل شدن میوه 180 تا 200 روز به طول می انجامد. رشد اولیه گیاه بسیار کند می باشد.

پروانش دارای 3 واریته است که عبارتند از: الف) آلبا با گل های سفید، ب) رزیوس با گل های صورتی، ج) آسیلاتا با گل های سفید که وسط آن لکه های ارغوانی مشاهده می شود.

تا کنون 95 نوع آلکالویید از این گیاه استخراج شده است که مقدار آن در پیکره رویشی 2/0 تا 1 درصد گزارش کرده اند. آلکالوییدهای پروانش همگی از گروه تریپتوفان می باشند. مهم ترین این آلکالوییدها روباسین است که از ریشه استخراج می شود. آلکالوییدهای وینبلاستین و وینکریسیتین در برگ ها ساخته و ذخیره می شوند.

بعضی از آلکالوییدها که خاصیت ضد سرطان خون دارند عبارتند از: لیوروزین، لیوروکریستین، وینکالیوکوبلاستین، لیوروزیدین و لیوروزیوین، رویدین و کاتارانتین. مقدار بعضی از این آلکالوییدها در این گیاه بسیار کم است به عنوان مثال می توان از وینکریستین در برگ ها نام برد که مقدار آن به 003/0 درصد می رسد و یک تن از برگ های پروانش فقط حاوی 3 گرم از این آلکالویید می باشد.

نیازهای اکولوژیکی

منشا پروانش مناطق گرم و حاره گزارش شده است. از این رو این گیاه در طول رویش به نور کافی، گرمای مناسب و بارندگی زیاد نیاز دارد. درجه حرارت مطلوب برای رویش بذر 20 تا 22 درجه سانتی گراد است. رشد این گیاه در دمای 10 درجه سانتی گراد متوقف و خود گیاه در صفر درجه سانتی گراد در اثر سرما زدگی خشک می شود. بارندگی سالانه مورد نیاز برای رویش پروانش 800 تا 1000 میلی متر است.

سایر خواص

قابض
تصفیه کننده خون
مقوی عمومی
تنظیم کننده و اکسیزن دهنده مغزی