انجدان رومی

انجدان رومی

مقدمه

انجدان رومی یکی از قدیمی ترین گیاهان دارویی و ادویه ای به شمار می‌رود. دیوسکورید در اوایل قرن میلادی در کتاب خود (پنج مقاله) نام لیگیستیکون یا لیبیستیکون را برای آن انتخاب کرد. از قرن دوازدهم اسانس موجود در پیکره رویشی و ریشه این گیاه نزد مردم شناخته شد و برای مصارف دارویی به کار برده می‌شد.

نام لویستیکوم از کلمه لاتین لاوار به معنی تمیزکننده و شوینده گرفته شده است که حاکی از خاصیت درمانی این گیاه است. پیکره رویشی و حتی مزه و بوی این گیاه شباهت زیادی به کرفس دارد.

ریشه، میوه، برگها و حتی پیکره رویشی انجدان رومی خاصیت دارویی دارند. همچنین از اسانس ریشه این گیاه در صنایع نوشابه سازی، غذایی و کنسرو سازی استفاده می‌شود.

در فارماکوپه های معتبر مواد موثره ریشه انجدان رومی به عنوان مواد مدر معرفی شده اند.

مردم بعضی از کشورها ار ریشه انجدان رومی برای رفع مشکلات مربوط به جهاز هاضمه استفاده می‌کنند. از دم کرده ریشه به عنوان ماده ای مدر و تمییزکننده کلیه ها و در صنایع دارویی از عصاره الکلی آن برای معالجه بیماری سنگ کلیه و مجاری ادراری استفاده می‌شود.

در حال حاضر در بعضی نقاط جهان از جمله در کشورهای آلمان، آمریکا، مجارستان، چک و اسلواک زمین های زراعی وسیعی برای کشت انجدان رومی اختصاص داده می‌شود.

مشخصات گیاه

انجدان رومی بوته ای استوار، سریه الرشد و چندساله است. منشا این گیاه جنوب غربی آسیا گزارش شده است.

انجدان رومی در برخی کشورهای اروپایی در سطوح وسیعی به صورت خودرو می‌روید. یکی از محققان در سال 1973 رویش این گیاه را در ارتفاعات آلپ گزارش کرد.

ریشه مخروطی شکل این گیاه و طول آن با توجه به شرایط اقلیمی محل رویش، متفاوت و بین 40 تا 50 سانتی متر است. در سطح ریشه دایره های حلقه مانندی وجود دارد. در سال اول رویش، برگهای طوقه ای تشکیل می‌شود. این برگها در زمستان همان سال بر اثر سرما خشک می‌شوند.

گیاهان از سال دوم به ساقه می‌روند. ساقه استوانه ای شکل و کمابیش منشعب است که از ناحیه فوقانی ریشه منشعب می‌گردد. ارتفاع این گیاه به بیش از 200 سانتی متر می‌رسد. برگها متناوب و طول آنها 50 تا 60 سانتی متر است و دارای غلافی بلند و سطحی صاف (فاقد کرک) و براق هستند. هر برگ معمولاً دارای بریدگی است.

گلها به رنگ زرد، دو جنسی و به طور متراکم روی چترهای مسطح در انتهای ساقه های اصلی و فرعی پدیدار می‌شوند. هر چتر دارای 5 تا 15 انشعاب کوتاه است.

میوه فندقه دو قسمتی (شیزوکارپ) و رنگ آن زرد تیره یا قهوه ای روشن است. وزن هزار دانه آن سه تا چهار گرم است.

ریشه و اندام هوایی این گیاه دارای اسانس می‌باشند. مقدار اسانس در اندام های مختلف متفاوت است. مقدار آن در ریشه 5/0 تا 1 درصد است. در حالی که در میوه های سبز و ساقه های جوان 15/0 تا 45/0 درصد، در برگها 8/0 تا 24/0درصد و در میوه های کاملا رسیده مقدار آن بین 8/0 تا 5/1 درصد است.

اسانس ریشه از کیفیت بهتری برخوردار است. 70 درصد مواد تشکیل دهنده اسانس را فتالیدها و ترپنوئیدها مانند ان بوتیایدن فتالید، ان بوتیل فتالید، گزانتوتوکسین و پزورالن، اوگنیول و کارواکرول تشکیل می‌دهند.

همچنین ریشه دارای ترکیبات کومارینی (امبلیفرون، برگاپتن، گزانتوکسین و پزورالن) کربوهیدراتها، اسید آنجیلیک و اسید سیتریک است.

این گیاه شش تا هفت سال عمر می‌کند و فقط سه تا چهار سال بازدهی اقتصادی دارد. زیرا، با گذشت عمر این گیاه از تعداد برگها و ساقه های جوان کاسته می‌شود، ریشه ها به تدریج تو خالی و پوک گشته و کیفت دارویی آن به شدت کاهش می‌یابد. بذرهای آن تا دو سال از قوه رویشی مناسبی برخوردارند. در سال اول رویش فقط برگهای طوقه ای تشکیل می‌شود. گیاهان از سال دوم، اواخر اردیبهشت به ساقه می‌روند. اولین گلها اوایل خرداد تشکیل می‌شوند و گلدهی تا اواخر تیرماه ادامه می‌یابد.

میوه ها به طور غیر یکنواخت و از اواخر مرداد می‌رسند و پس رسیدن به اطراف پرانده می‌شوند.

نیازهای اکولوژیکی

انجدان رومی را معمولا در هر اقلیمی می‌توان کشت کرد. این گیاه به سرما حساس نیست. ولی برای افزایش عملکرد ریشه و بهبود کیفیت مواد موثره آن از مناطق گرم باید استفاده نمود. تحقیقات نشان میدهد اسانس استخراج شده از گیاهانی که در مناطق گرم می‌رویند در مقایسه با اسانس گیاهان مناطق سردسیر از کیفیت مطلوب تری برخوردارند.

این گیاه در طول رویش به لایه های ضخیم خاک و مواد غذایی مناسب نیاز دارد. خاکهای با بافت متوسط، مرطوب و غنی از مواد و ترکیبات هوموسی، خاکهای مناسبی برای رویش انجدان رومی می‌باشند. رطوبت مناسب نه تنها سبب تسریع رشد بلکه سبب تسهیل برداشت آن نیز می‌شود. رطوبت بیش از (خاکهای همیشه مرطوب) سبب کاهش مقدار و کیفیت اسانس ریشه می‌گردد. خاکهای سنگین رسی، خاکهای سبک شنی و خاکهای شور برای کشت این مناسب نیست. انجدان رومی در طول رویش به آب کافی نیاز دارد. از آنجا که ریشه های این گیاه قادر به جذب آب از اعماق زمین است، لذا برای کاشت آن می‌توان از زمین هایی استفاده کرد که سطح آب زیرزمینی بالاتر باشد.