خر زهره

خر زهره

راسته گل‌سپاسی‌سانان (Gentianales)،

نام : nerium

تیرهٔ خرزهره‌ایان (Apocynaceae

خرزهره ،جُور، کیش درختچه‌ای سمی و همیشه‌سبز از است که به طور معمول در پارک‌ها برای اهداف زینتی کاشت می‌شود.

این گیاه را در فارسی گیش، شبرنگ، جار، پهی و پی‌خوره نیز می‌نامند

برگ خرزهره به برگ بید شبیه است ولی از برگ بید ستبرتر و بزرگ‌تر است. گل‌های سرخ و سفید دارد و حیوانات اگر برگ آنرا بخورند می‌میرند.[

خرزهره دارای ساقه بسیار و برگهای سه تائی و گلهای رنگین که در نقاط گرم و خشک می‌روید و همه آن بواسطه «گلیکوزوئیدهای قلبی» موجود در آن بویژه اولئاندرین سمی است. گونه خودروی این درختچه در جنوب ایران از جمله در حوالی جیرفت، جهرم، لار و جزایر خلیج فارس و بندرعباس و سیرجان دیده شده‌است. برخلاف بیشتر گیاهان خطرناک که فقط قسمت خاصی از آن‌ها سمی است، تمام بخش‌های درختچهٔ خرزهره می‌تواند موجب مسمومیت شود و حتی تنفس دود شاخهٔ در حال سوختن آن نیز مشکلاتی در پی دارد. استفاده از شاخه‌های این گیاه برای مصارف مختلف و نوشیدن آبی که در مجاورت گل‌های خوشه‌ای قرمز، صورتی و سفید آن قرار داشته، به مسمومیت‌های شدیدی منجر می‌شود. دوستداران باغبانی در مناطق مختلف دنیا با آب و هوای مدیترانه‌ای، بدون توجه به خطرات این گیاه سمی همیشه‌سبز به پرورش آن علاقهٔ زیادی نشان می‌دهند.
«خرزهره» نیز نام گیاهی زیبا اما کاملاً سمی است که به رغم تایید مسمومیت‌زایی آن در بسیاری از شهرها و معابر شهری و برون شهری کشورمان از جمله شهر یزد دیده می‌شود.

گیاه «خرزهره» که در یزد آن را «گل دیوانه» نیز می‌خوانند، در واقع درخچه‌ای با گونه‌های مختلفی است که به دلیل همیشه سبز بودن و مقاومت در برابر شرایط اقلیمی گرم و خشک عمدتاً در مناطق مرکزی و جنوبی کشورمان کاشته می‌شود.

برگ خرزهره به برگ بید شبیه است ولی از برگ بید ستبرتر و بزرگ‌تر است. گل‌های سرخ و سفید دارد و از آنجایی که اگر حیواناتی از جمله الاغ، برگ آن را بخورند، می‌میرند به آن «خر زهره» گفته‌اند، البته برخلاف بیشتر گیاهان خطرناک که فقط قسمت خاصی از آنها سمی است، تمام بخش‌های درختچه‌ خرزهره می‌تواند موجب مسمومیت شود و حتی تنفس دود شاخه در حال سوختن آن نیز می‌تواند مشکلاتی را به همراه داشته باشد.

معمولاً عوارض مسمومیت با گیاه خرزهره به شکل تغییرات ناگهانی ضربان قلب مثل کند شدن یا تپش و افزایش سطح پتاسیم خون بروز می‌کند و درمان متداول آن تجویز داروهای کنترل ضربان قلب و ضد تهوع، شستشوی معده یا خوراندن زغال برای جذب سموم است.

با این حال همچنان در برخی باغچه‌ها، پارک‌ها و معابر شهر یزد شاهد پرورش و رشد این گیاه سمی هستیم هر چند که رییس سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری یزد می‌گوید: گیاهان خرزهره موجود در سطح شهر متعلق به دوره‌های قبل شهرداری است.

محمد صفدرپور، رییس سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری یزد در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا با تایید سمی بودن گیاه خرزهره، اظهار می‌کند: هر چند این گیاه سمی است اما سمی بودن آن به گونه‌ای نیست که هنگام عبور از کنار آن منجر به مسمومیت شود. این گیاه مقاوم و همیشه سبز در اکثر شهرهای کشور در میادین، حاشیه شهر و معابر تندروی شهری کشت می‌شود و یزد نیز از این قاعده مستثنی نیست.

این مسئول در مورد کشت خرزهره در سطح شهر هم بیان می‌کند: هر چند از کاشت این گیاه در معابر عمومی مانند پارک‌ها و بوستان‌ها خودداری می‌شود اما در حال حاضر نیز برنامه‌ای جهت کاشت این قبیل گیاهان در شهر یزد وجود ندارد. گیاهان خرزهره موجود در سطح شهر متعلق به دوره‌های قبل شهرداری است و در دوره‌ی جدید برنامه‌ای در این رابطه متناسب با اقلیم و فصل کاشت نداریم.

سید کاظم کاظمینی، متخصص طب ایرانی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی یزد نیز در مورد سمی بودن این گیاه به خبرنگار ایسنای یزد می‌گوید: خرزهره، گیاهی دارای ترکیبات بسیار سمی به نام گلوکوزیدهاست و سمیت آن نیز حتی در زمان خشک شدن یا جوشیدن گیاه نیز از بین نمی‏رود.

وی با بیان این که اگر از چوب‌های این گیاه به عنوان سیخ کباب استفاده شود تمام گوشت را مسموم می‌‏کند، یادآور می‌شود: در موارد مسمومیت‌های شدید حاصل از خوردن خرزهره، خوردن یک لیوان بزرگ دم‏کرده قهوه غلیظ بسیار مؤثر است.

کاظمینی در ادامه به خواص دارویی این گیاه سمی نیز اشاره و تصریح می‌کند: طبیعت خرزهره، گرم و خشک است و می‌توان از ضماد برگ و گل پخته شده‌ی آن برای تحلیل ورم‌های سفت و تسکین درد آنها و همچنین برای تسکین درد زانو، سیاتیک و رفع ناراحتی‏های پوستی از آن استفاده کرد.

این متخصص طب سنتی با این حال احتیاط در مصرف این گیاه دارویی به ویژه مصرف داخلی آن را ضروری می‌خواند و می‌گوید: افراد نباید به مصرف بیشتر از مقدار تعیین و تجویز شده این گیاه دارویی از سوی پزشک مبادرت کنند.

هشدار:

معمولاً عوارض مسمومیت با گیاه خرزهره به شکل تغییرات ناگهانی ضربان قلب مثل کند شدن یا تپش و افزایش سطح پتاسیم خون بروز می‌کند و درمان متداول آن تجویز داروهای کنترل ضربان قلب و ضد تهوع، شستشوی معده یا خوراندن زغال برای جذب سموم است.