استفاده از گیاهان دارویی بدون مشورت با پزشک و کارشناسان طب سنتی موجب خسران و زیان فراوان است. خواهشمند است مصرف این گیاه و سایر گیاهان دارویی را برای حفظ سلامتی و جلوگیری از ایجاد بیماری های مختلف  به صورت خود سرانه انجام ندهید .مطالب زیر صرفا جهت اطلاع و آگاهی  است و به هیچ عنوان توصیه پزشکی، درمانی نمی‌گردد. تعیین نوع گیاه، دوز مصرفی و.... با توجه به بیماری و نیازکاربران عزیز به عهده پزشکان، متخصصین و کارشناسان طب سنتی است. لذا این شرکت در قبال عوارض ناشی از مصرف بدون نسخه مسئولیتی در رابطه سلامتی آن عزیزان ندارد

دم شیر

نام انگلیسی: Motherwort

نام علمی: Leonurus cardiaca

خانواده: Lamiaceae
مقدمه

دم شیر یکی از قدیمی ترین گیاهان مورد استفاده بشر است. تئوفراست در آثار خود از این گیاه نام برده و خواص درمانی آن را شرح داده است. در طب سنتی اکثر کشور های غربی از این گیاه به عنوان ضد تشنج، قابض، خلط آور، مقوی و اشتها آور نام برده شده است.

در حال حاضر در بسیاری از منابع علمی معتبر از پیکره رویشی دم شیر به عنوان دارو یاد شده است. مواد موثره این گیاه آرام بخش، خواب آور و مدر بوده و سبب کاهش فشار خون و درمان بیماری های قلبی می‌شود.

گل های دم شیر عسل آور است و سبب افزایش کمیت و کیفیت عسل می‌شود.

در بعضی کشور های غربی دارو های مختلفی از مواد موثره این گیاه ساخته و به شکل قطره، قرص، کپسول و یا شربت مورد استفاده قرار می‌گیرد.

مشخصات گیاه

دم شیر گیاهی علفی و چند ساله است. منشاء این گیاه نواحی مدیترانه در آسیا – اروپا گزارش شده است. این گیاه در مرکز و غرب اروپا، شمال آسیا، شمال آفریقا، اسکاندیناوی، انگلیس و مناطق بالکان می‌روید.

ارتفاع این گیاه با توجه به شرایط اقلیمی محل رویش متفاوت و بین 50 تا 150 سانتی متر است. ساقه مستقیم، منشعب، چهار گوش و کم و بیش تو خالی است. برگ ها به طور متقابل روی ساقه قرار گرفته اند. برگ های پایینی گیاه نسبت به برگ های بالایی بزرگترند. طول این برگ ها 6 تا 10 سانتی متر و کم و بیش پهن بوده و دارای 5 تا 7 بریدگی است. دمبرگ های برگ های پایینی نسبت به برگ های بالایی بلندتر است. برگ های بالایی و میانی کوچکتر و طول آنها به ذو تا چهار سانتی متر می‌رسد. سطح برگ ها از کرک های ظریفی پوشیده شده است.

گل ها به رنگ صورتی و به صورت دستجات متراکمی که شامل 8 تا 11 گل است. در زاویه برگ ها تشکیل می‌شوند. گل ها بسیار کوچک، طول آن سه تا پنج میلی متر است. روی هر ساقه 20 تا 25 چرخه گل مشاهده می‌شود.

میوه این گیاه فندقه و چهار قسمتی ات. بذر گیاه دمشیر سه وجهی، بع طول دو و ضخامت یک میلی متر بوده و رنگ آن قهوه ای روشن است. وزن هزار دانه 7/0 تا 9/0 گرم است. پیکره رویشی دم شیر حاوی مواد موثره است. مهمترین مواد موثره دم شیر را ترکیب های ایرویدوئیدی (مشابه آنچه در ریشه سنبل الطیب وجود دارد) از جمله لئونورید تشکیل می‌دهد.

آلکالوئید های لئونورین و استاپیدرین، تانن (به مقدار 5 تا 10 درصد)، مواد تلخ و همچنین اسانس (به مقدار 03/0 تا 2/0) از دیگر ترکیب های موجود در پیکر رویشی دم شیر است. تیپ های شیمیایی متفاوتی در جمعیت های دم شیر مشاهده شده است که در برخی از آنها فاقد تانن یا اسانس هستند، در حالی که تیپ های شیمیایی دیگر ممکن است از مقادیر زیادی تانن و اسانس برخوردار باشند.

نیازهای اکولوژیکی

دم شیر گیاهی کم و بیش مقاوم است. از این رو در اکثر نقاط کره زمین می‌روید. این گیاه به سرما مقاوم است. بذر های دم شیر برای سبز شدن نیاز به چینه سرمایی دارد. دم شیر جهت تسریع در رویش باید چهار هفته در دمای دو درجه سانتی گراد قرار گیرد.

دم شیر در طول دوره رویش به مواد و عناصر غذایی کافی و ترکیب های هوموسی فراوان نیاز دارد. ازت کافی نیز در افزایش عملکرد محصول موثر است.

خاک های با بافت متوسط و با زهکش مناسب برای کشت برای کشت این گیاه مطلوب است.

تناوب کاشت

دم شیر را می‌توان با هر گیاهی به تناوب کشت کرد.

مواد و عناصر غذایی مورد نیاز

خاک های حاصل خیز و غنی از ترکیب های هوموسی، خاک های مناسبی برای کشت دم شیر است. تحقیقات نشان می‌دهد، ازت کافی نقش مهمی در افزایش عملکرد پیکره رویشی و بهبود کیفیت مواد موثره آن دارد.

انجام تحقیقات لازم در زمینه تامین نیاز های غذایی این گیاه در منطقه ای که کشت می‌شود ضروری است.

آماده سازی خاک

پس از برداشت محصولی که با گیاه دم شیر به تناوب کشت شده می‌بایست بلافاصله اقدام به آماه سازی زمین نمود.

بدین منظور گس از افزودن مواد و عناصر غذایی مورد نیاز خاک، شخم عمیقی زده و نسبت به شکستن سله ها و جمع اوری سنگ ها و قلوه سنگ ها اقدام و در نهایت پس از تسطیح، زمین برای کشت (اعم از رویشی یا جنسی) آماده می‌گردد. اگر بستر خاک نرم باشد، قبل از انتقال نشاء ها به زمین اصلی بهتر است غلتک مناسبی به منظور ایجاد تراکم مناسب در سطح خاک زده و سپس اقدام به انتقال نشاء ها نمود.

تاریخ و فواصل کاشت

اوائل بهار 0نیمه دوم اسفندماه) زمتن مناسبی برای کشت بذر در خزانه هوای آزاد و یا خزانه زیر پلاستیک است. نشائ های حاصل را می‌توان در فصل پاییز (شهریور – مهر) همان سال به زمین اصلی منتقل کرد.

اواخر اردیبهشت ماه زمان مناسبی برای تکثیر رویشی دم شیر است.

فاصله ردیف های کشت گیاه دم شیر بین 50 تا 70 سانتی متر و فاصله دو بوته در روی ردیف نیز 30 تا 40 سانتی متر مناسب است.

روش کاشت

کاشت دم شیر توسط بذر و یا از طریق رویشی صورت می‌گیرد.

کشت دوم شیر توسط بذر به صورت غیر مستقیم انجام می‌شود. در این روش بذور این گیاه را باید در زمان مناسب در خزانه هوای آزاد یا زیر چلاستیک کشت کرد. از انجا که رویش بذر های کشت شده در خزانه هوای آزاد به کندی صورت گرفته و همچنین تعداد کمی از آنها سبز می‌شوند، لذا توصیه می‌شود از خزانه زیر پلاستیک برای ازدیاد این گیاه استفاده شود. برای تولید نشاء جهت هر هکتار زمین به 5/1 تا تا 2 کیلو گرم بذر با کیفیت مناسب نیاز است.

در تکثیر رویشی، در زمان مناسب اقدام به تقسیم قطعات ریشه می‌شود. پس از خارج کردن بوته های دو تا سه ساله، سالم و عاری از هر گونه آلودگی قارچی یا باکتریایی از خاک، آنها را به قطعات مناسب تقسیم و در زمین اصل کشت می‌کنند.

در سطوح گسترده کشت توصیه می‌شود از ماشین های نشاء کار برای انتقال بوته ها به زمین اصلی استفاده شود. برای هر هکتار زمین به 37 تا 40 هزار بوته نیاز است.

مراقبت و نگهداری

مهمترین عملیات داشت گیاه دم شیر مبارزه با علف های هرز در سطح خزانه و زمین اصلی است. در سطوح کوچک کشت با وجین دستی و در سطوح وسیع کشت با انجام کولتیواتور بین ردیف ها، باید به جمع آوری علف های هرز پرداخت. آبیاری منظم گیاهان در خزانه و همچنین گیاهان کشت شده در زمین اصلی نقش مهمی در افزایش عملکرد محصول دارد.

از آنجا که گیاهان از فاصله 30 تا 40 سانتی متری سطح زمین برداشت می‌شوند لذا، پس از برداشت محصول باید قسمت های هئایی محصول باید قسمت های هوایی باقیمانده گیاه را قطع و از زمین خارج کرد.

دم شیر گیاهی مقاوم به افات و بیمار یها است و تاکنون بیماری یا آفت خاصی بر روی این گیاه گزارش نشده است.

برداشت محصول

برداشت پیکر رویشی گیاهان یک ساله مقرون به صرفه نیست. از این رو توصیه می‌شود از سال دوم رویش نسبت به برداشت محصول اقدام شود. گیاهان در مرحله گلدهی از مناسب ترین کمیت و کیفیت مواد موثره برخوردارند. از سال دوم رویش دو بار در سال می‌توان محصول را برداشت کرد. مرحله اول، اواخر خردادماه و مرحله دوم اواسط شهریور ماه انجام می‌شود.

کیفیت گیاهان برداشت شده در مرحله دوم (شهریور) مناسب نیست. از این رو توصیه می‌شود محصول هر دو مرحله برداشت را ترکیب نموده و سپس اقدام به استخراج مواد موثره آن گردد.

برداشت پیکره رویشی در سطوح کوچک با دست و توسط داس انجام می‌گیرد. در حالی که در سطوح وسیع، برداشت محصول با ماشین های مخصوص امکان پذیر است.

برداشت محصول با قطع پیکره رویشی گیاه از فاصله 30 تا 40 سانتی متری سطح زمین انجام می‌شود. برداشت از فواصل کمتر مناسب نیست و سبب کاهش کیفیت محصول می‌شود.

پس از برداشت محصول ساقه های ضخیم و نامناسب را باید از بقیه اندام ها جدا نموده و سپس انها را خشک کرد. اندام های برداشت شده را در سایه یا در خشک کن های الکتریکی می‌توان خشک کرد. چنانچه از خشک کن الکتریکی برای خشک کردن الکتریکی برای خشک کردن استفاده شود، دمای 30 تا 35 درجه سانتی گراد مناسب است.

هر چهار تا پنج کیلو گرم پیکره رویشی تازه پس از خشک شدن به یک کیلو گرم تبدیل می‌شود. رطوبت اندام های خشک شده نباید از 20 درصد بیشتر باشد.

مقدار عملکرد پیکره رویشی خشک دم شیر از سال دوم رویش سالانه چها تا هفت تن در هکتار است.