سعد کوفی

سعد کوفی

در کتب طب سنتی با نامهای « سُعد» و « سُعد کوفی»،« صباح الخیر»، « مشک زمین » و « حب الزلم» و نوعی از آن نیز « سعد هندی» نامبرده می‌شود. در آذربایجان آن را « تپلاق» یا « توبولاق» و در تنکابن مازندران « استکور» می‌نامند.
سعد و به طور کلی انواع گونه های آن در نقاط بسیار مرطوب و باتلاقی مناطق گرم و معتدل دنیا می‌رویند و ریشه های گیاه باید همیشه در آب باشد به طوری که اغلب مردم جگنها را علف های هرز باتلاق ها می‌دانند. تکثیر این گیاه با کشت غده های آن در فروردین ماه و برداشت آن در ماههای آبان و آذر انجام میشود. غده های معطر آن که سعد کوفی گفته می‌شود در طب سنتی مصارف دارویی وسیعی دارد و در مورد کشت گونه های زینتی درگلدان، قسمتی از بوتۀ گیاه را جدا کرده و با ریشه از بوتۀ اصلی جدا می‌کنند و مستقلاً می‌کارند.
  ترکیبات شیمیایی
در سعد گونۀ C.rotundus یک اسانس مشخص شده که مقدار آن در حدود ۵/۰ درصد آن است و شامل پینن، مقدار کمی سینئول، سسکی ترپن، و یک الکل جدید به نام ایزوسی پرول است. به علاوه دارای چربی است که شامل ۷/۲ درصد یک مادۀ مومی خنثی، گلیسرول، لینولنیک اسید، لینولئیک اسید، اولئیک اسید، میر یستیک اسید، و استئاریک اسید است. یک آلکالوئید ناپایدار نیز در سعد وجود دارد [ G.I.M.P] .اسانس روغنی فرّار قسمت متورم زیرزمینی سعد گونۀ یاد شده خاصیت آنتی بیوتیک دارد و از رشد مایکروکوکوس پیروژنس واریته اورئوس جلوگیری می‌کند .
در گزارش دیگری آمده است که قسمت زیرزمینی متورم سعد گونه C.rotundus دارای اسانس روغنی فرّار، نشاسته، قند و مواد رزینی و یک آلکالوئید استافیلوکوکوس اورئوس جلوگیری می‌نماید.
در گونۀ C.esculentus غده های متورم قسمت زیرزمینی گیاه دارای در حدود ۲۸- ۲۰ درصد روغن با طعم و بوی مطبوع است و به علت چربی زیادی که در غده های آن وجود دارد، آردی که از آن تهیه می‌شود مادۀ غذایی بسیار پرانرژی است.
خاصیت نوع هندی آن این است که اگر به پوست بدن مالیده شود، موهای آن قسمت می‌ریزد در ایران بهترین سعد را از نظر دارویی از ریشۀ جگنهایی که در فارس در کنار رودخانه ها می‌روید، به دست می‌آورند، مغز آن بسیار سفید و معطر است .
در هند قسمت زیرین متورم گونه خوراکی C.esculentus محرک و افزایش دهندۀ نیروی جنسی است و سعد معطر حاصله از گونۀ C.longus دارای طعم کمی تلخ و معطر است و دراسپانیا به عنوان محرک و مقوی معده و قاعده آور خورده می‌شود و سعد به دست آمده از ریشۀ گونه C.rotundus مدّر و قاعده آور و معرّق و ضد کرم شکم و محرک است و برای اختلالات معده و تحریکات روده ای تجویز می‌شود. در چین، ژاپن، کره و تایوان سعد حاصله از گیاه C.rotundus، به عنوان قاعده آور، مسکن، آرام بخش، ضد اسپاسم و بند آورندۀ خونریزی تجویز میشود.
تقویت حافظه
مزاج مغز، سرد و تر است. به بیان ساده، بزرگترین اعصاب بدن به مغز می‌رسند و فعّالیّتشان در این جا سامان می‌پذیرد؛ مرکز واکـنـش هـای حـواسّ پنج گانه در مغز است و «روان» با حرارت بسیار زیاد خود، از قلب به سمت مغز حرکت می‌کند و این همه، حرارت فوق العاده ای ایجاد می‌کنند که اگر مزاج مغز، جز این بود؛ به سرعت دچار خشکی می‌شد و از کار باز می‌ماند.
حضرت علی (ع) فرموده اند:” کسی که کمی زعفران خالص و کمی سعد(سعد کوفی) را با مقداری عسل مخلوط کند بنوشد آنقدر حافظه اش قوی خواهد شد که بیم آن می‌رود که ساحر شود .
بیماری های مغز نیز مانند سایر اعضای بدن، می‌تواند ناشی از سوء مزاج های مختلفی باشد؛ یعنی گاهی بر اثر خشکی زیاد، گاه به دلیل رطوبت بیش از اندازه، بعضی مواقع به خاطر افزایش گرما و گهگاه نیز در نتیجه غلبه سرما، مغز دچار اختلالات متعدّدی می‌شود که هر کدام درمان خاصّ خود را دارند.
قوّت و ضعف حافظه نیز بر همین قاعده است و بنابراین در افراد مختلف، باید نحوه درمان های گوناگونی را برای افزایش حافظه در پیش گرفت؛ برای مثال همان گونه که یک فرد صفراوی(مزاج گرم و خشک)، با خوردن کمی خنکی، روند فکری بهتری را تجربه خواهد نمود؛ یک فرد بلغمی(مزاج سرد و تر) با خوردن سردی زیاد، دچار اختلال شدید در فرآیند تفکّر و تصمیم گیری خواهد شد؛
یکی از گیاهانی که برای تقویت حافظه در طب سنتی معرفی شده است،سعد کوفی است. دلایل علمی اثبات شده که نشان می‌دهد این گیاه به تقویت مغز و حافظه کمک می‌کند:
1- وجود مقادیر زیادی لیسیتین که یک چربی فسفر دار بوده و برای تقویت سیستم اعصاب مرکزی و قوای فکری بسیار ضروری وحیاتی است .
2- بالا بودن میزان فسفر، پتاسیم، منیزیم، اهک، گوگرد، کلر، سدیم، آهن در این گیاهان .
3-وجود خاصیت ضد افسردگی ،ضد ضعف عصبی و همچنین خاصیت کاهش دهنده علایم استرس (فشار روانی )در بعضی از این گیاهان.
4- طبیعت گرم و خاصیت تحریک کنندگی بالایی که در برخی از این گیاهان وجود دارد .کمک زیادی به تحریک مغز وقوای فکری و در نتیجه افزایش میزان بازدهی قسمتهایی که کار باز یابی و به خاطر سپاری اطلاعات در یافتی را بر عهده دارند .
5-وجود مقادیر زیاد قند طبیعی در این گیاهان یا میوه ها ی که مغز بیشترین نیاز را به انها دارد .
6-اثر مستقیم و فوری گیاهان و میوه ها ی با طبیعت گرم در خنثی سازی علایم افسردگی، ضعف اعصاب ،کندی ذهن ،پایین بودن عملکرد مغز و….و کمک به برطرف شدن این علایم .
خواص دارویی سعد کوفی
سعد برای معالجۀ انواع و اقسام ناراحتی های رحمی شامل بند آمدن بی موقععادت ماهیانه و عادت ماهیانه با خونریزی خیلی شدید و همچنین برای رفع ناراحتی های زایمان مصرف می‌شود.ضمناً سعد تونیک، مقوی معده و نرم کنندۀ سینه است و برای سوء هاضمه، نفخ، بزرگ شدن معده، تهوع، دیسانتری، درد شکم، سرماخوردگی، سرفه و سردرد مفید است .
در چین علاوه بر موارد فوق سعد را در جوشانده های مختلف به عنوان مدّر و برای معالجۀ ناراحتی های کبد، زردی و تب بر در مالاریا مصرف می‌کنند و آن را برای رفع میگرن و سرگیجه نیز بسیار سودمند می‌دانند و بالاخره داروی موثری برای معالجۀ روماتیسم است.از سعد مخلوط با داروهای موثری برای معالجۀ صرع، سکسکه و رفع ترشحات سوزاکی مهبل استفاده می‌شود زیرا برای تصفیۀ خون نیز مفید است .
در شبه جزیرۀ مالایا غده های سعد ازچین وارد می‌شود و از دود آن که داخل بینی دمیده می‌شود برای رفع درد بینی استفاده می‌شود. به عنوان مدّر بسیار قوی مصرف می‌شود. جوشاندۀ سادۀ آن ضدکرم شکم و قاعده آور است. در جاوه برای قطع اسهال مصرف می‌شود در فیلیپین جوشاندۀ ریشۀ آن را برای اسهال خونی می‌خورند و در استعمال خارجی روی صورت می‌ریزند، برای رفع درد دندان مفید است. سعدخشک و یا جوشاندۀ آن را برای رفع درد معده می‌خورند.
و امّا سعد کوفی از نظر طبیعت طبق رأی حکمای طب سنتی خشک و نسبتاً گرم است و از نظر خواص معتقدند که خوردن آن مدّر است یعنی ترشح ادرار را زیاد می‌کند و قاعده آور است. دهانۀ عروق را باز کرده و عفونتها را خارج می‌سازد. جهت کاهش سردردهای سرد، بدبویی بینی، روشن کردن و جلای رنگ رخسار، برای خفقان، یرقان، زخمهای معده، تقویت معده، هاضمه، اعصاب، افزایش نیروی جنسی و اشتهای به غذا مفید است .
اگر از جوشاندۀ آن به صورت قطره در گوش چکانیده شود برای رفع سنگینی شنوایی مفید است. اگر دندانها و لثه ها را با گرد آن بشویند و مالش دهند برای خوشبویی دهان و تقویت دندانها و لثه ها و سفت کردن لثه ها مفید است. اگر گرد آن را داخل صابون کنند صابون بسیار معطر و خوشبو میشود.پاشیدن گرد سعد روی زخمهای کهنه برای رویانیدن گوشت مفید است. اسراف در خوردن و یا خوردن آن به طور مداوم مضّر است و موجب ایجاد اختلال درخون می‌شود.
گیاهی است خشک کننده، مدر بول، باز کننده عادت ماهانه در خانم ها، باز کننده دهانه رگ های بدن، خارج کننده چرک از اعضا بدن و به خصوص خشک کننده چرک پای دندان ها و لثه ها و برای مداوای بیماری های چرکی بهترین داروی گیاهی است.
در صورت مصرف سعد عفونت های داخلی مرتفع شده و اشتها آور و نفخ دستگاه گوارش را دفع و دهان را خوشبو و برطرف کننده بوی دهان و رنگ رخسار را نیکو و معده را تقویت می‌کند و مقوی معده خوبی است و اگر شخصی مبتلا به سوزش دهانه معده باشد برای رفع آن سوزش سعد بسیار مفید است.
اگر پودر سعد کوفی را در رحم بریزند و یا با پنبه شیاف نمایند علاوه بر خشکاندن رطوبات زیاد و انجام عمل گند زدایی دهانه رحم را به هم می‌آورد. افرادی که در اثر ناراحتی پرده صماخ گوش و یا عفونت و چرکی شدن مجاری گوش ثقل سامعه (سنگین شدن گوش) داشته باشند بخور سعد کوفی در مجرای شنوایی کندی شنوایی را از بین می‌برد