پروانش

پروانش (پریوش)

نام انگلیسی: Madagascar periwinkle

نام علمی: Catharanthus roseus L

خانواده: Apocynaceae
 

مقدمه

استفاده از پروانش در اروپا، به 50 سال قبل از میلاد مسیح باز می‌گردد. در آن زمان، عوام از این گیاه برای جلوگیری از خونریزی ها، درمان زخم ها و دندان درد استفاده می‌کردند. مردم هند به عنوان ماده کاهش دهنده قند خون از آن بهره می‌بردند.

به علت وجود آلکالوییدهای ارزشمند در پیکر رویشی و ریشه پروانش در اکثر فارماکوپه ها به عنوان یک گیاه دارویی بسیار مهم معرفی و خواص آن نیز بیان شده است. این گیاه به علت دارا بودن آلکالوییدهای مهم نظیر وینبلاستین و وینکریستین که هر دو اثر آنتی نیوپلازی (ضد تومور) دارند در صنایع داروسازی اهمیت بسیاری دارد و حدود 30 سال است که مورد استفاده قرار می‌گیرد. این مواد در شیمی درمانی برخی سرطان ها نیز کاربرد دارند. ریشه این گیاه حاوی آلکالویید روباسین (آچمالایسین) است که اثر آنتی فیبریلیک داشته و سبب افزایش فشار خون نیز می‌گردد.

سولفات وینبلاستین که نام تجاری آن ولب است و در بیماری های سرطان خون (لکومیا) تولید بی حد سلول های گلبول سفید را در بیماران کندتر می‌کند.

مصرف سالانه برگ و ریشه این گیاه در امریکا هر یک حدود 100 تن (وزن خشک هر یک) و ارزش هر گرم آلکالویید وینکریسیتین در حدود 4000 دلار است. نیاز جهانی به این آلکالویید در سال 4 کیلو گرم و به آچمالایسین 300 کیلو گرم گزارش شده است.

این گیاه در کشورهای امریکا، آلمان، مجارستان، ایتالیا، هند، روسیه و فلسطین اشغالی در سطوح وسیع کشت می‌شود.

مشخصات گیاه

پروانش (با وینکاروزا و لوکنراروزا هم نام است) گیاهی است درختچه ای، چندساله که البته در مناطق سرد به صورت یک ساله کشت می‌شود. منشا این گیاه مناطق حاره و گرمسیر مانند جنوب هند، اندونزی و ماداگاسکار گزارش شده است و در دشت ها و تپه هایی که 500 متر از سطح دریا ارتفاع دارند می‌روید. طول ریشه اصلی پروانش 20 تا 40 سانتی متر است. این ریشه انشعاب های کمی دارد. پروانش دارای ساقه ای استوانه ای و مستقیم است. ارتفاع این گیاه در شرایط اقلیمی متفاوت و بین 40 تا 90 سانتی متر است. پای ساقه گیاهان چند ساله چوبی می‌شود.

رنگ ساقه سبز یا قرز کم رنگ است. قسمت فوقانی ساقه انشعاب های بیشتری دارد. برگ ها ساده، براق، چرمی، تخم مرغی شکل و متقابل هستند و دمبرگ کوتاهی دارند. گل ها در انتهای ساقه های اصلی و فرعی پدیدار می‌شوند. رنگ گل ها سفید یا صورتی است. گل ها معمولا اواخر بهار (خرداد) تشکیل می‌شوند و تا قبل از فصل سرما روی گیاهان باقی می‌مانند. میوه استئانه ای شکل است و دانه های سیاه رنگ در داخل آن قرار گرفته اند. میوه پس از رسیدن با شکاف های طولی باز شده و بذرهای داخل آن بیرون می‌ریزند. طول بذر 3 میلی متر و پهنای آن 1 میلی متر است. وزن هزار دانه 2 تا 4/2 گرم است. این گیاه دوره رویشی نسبتا بلندی دارد. از بدو رویش بذر تا رسیدن و کامل شدن میوه 180 تا 200 روز به طول می‌انجامد. رشد اولیه گیاه بسیار کند است.

پروانش دارای 3 واریته است که عبارتند از: الف) آلبا با گل های سفید، ب) رزیوس با گل های صورتی، ج) آسیلاتا با گل های سفید که وسط آن لکه های ارغوانی مشاهده می‌شود.

تا کنون 95 نوع آلکالویید از این گیاه استخراج شده است که مقدار آن در پیکره رویشی 2/0 تا 1 درصد گزارش کرده اند. آلکالوییدهای پروانش همگی از گروه تریپتوفان می‌باشند. مهم ترین این آلکالوییدها روباسین است که از ریشه استخراج می‌شود. آلکالوییدهای وینبلاستین و وینکریسیتین در برگ ها ساخته و ذخیره می‌شوند.

بعضی از آلکالوییدها که خاصیت ضد سرطان خون دارند عبارتند از: لیوروزین، لیوروکریستین، وینکالیوکوبلاستین، لیوروزیدین و لیوروزیوین، رویدین و کاتارانتین. مقدار بعضی از این آلکالوییدها در این گیاه بسیار کم است به عنوان مثال می‌توان از وینکریستین در برگ ها نام برد که مقدار آن به 003/0 درصد می‌رسد و یک تن از برگ های پروانش فقط حاوی 3 گرم از این آلکالویید است.

نیازهای اکولوژیکی

منشا پروانش مناطق گرم و حاره گزارش شده است. از این رو این گیاه در طول رویش به نور کافی، گرمای مناسب و بارندگی زیاد نیاز دارد. درجه حرارت مطلوب برای رویش بذر 20 تا 22 درجه سانتی گراد است. رشد این گیاه در دمای 10 درجه سانتی گراد متوقف و خود گیاه در صفر درجه سانتی گراد در اثر سرما زدگی خشک می‌شود. بارندگی سالانه مورد نیاز برای رویش پروانش 800 تا 1000 میلی متر است.

سایر خواص

قابض
تصفیه کننده خون
مقوی عمومی
تنظیم کننده و اکسیزن دهنده مغزی