از دلایل و علائم آگاه شویم

دلایل و علائم (نشانه شناسی)
سومین شاخه ی طب نظری به بحث درباره دلایل و علائمی می‌پردازد که با کمک آن می‌توان به شناخت مزاج های صحی (سالم) و همچنین شناخت بیماری ها دست یافت.

تقسیم بندی علائم
1-علائم ذهنی ( علائمی که بیمار می‌تواند احساس نماید و به پزشک می‌گوید. مانند خارش بدن، سوزش معده و...)
2- علائم عینی ( علائمی که طبیب در طی معاینه وجودشان را تشخیص می‌دهد)
نکته :
بسیاری از علائم، علائم طبیعی و ذاتی است و تا زمانی که موجب اخلال در عملکرد فرد نشود بیماری محسوب نمی‌گردد.

نشانه های کلی مزاج جبلی یا مادرزادی

مواردی که با توجه به‌ آنها می‌توان در مورد وضعیت کلی مزاج بدن قضاوت کرد عبارت اند از:
1- ملمس
2- گوشت و چربی (هیکل یا سحنه)
3- مو
4- رنگ بدن
5- خواب و بیداری
6- چگونگی افعال صادر شده از بدن
7- کیفیت مواد دفعی بدن
8- بزرگی و کوچکی اعضا
9- چگونگی تاثیر پذیری بدن از کیفیت های چهار گانه
10- حالات نفسانی

1- ملمس

(شرایط لمس صحیح برای معاینه کننده)

شخص لمس کننده باید مزاج معتدل و یا مزاج خود را خوب بشناسد. من باب مثال : شخص لمس کننده اگر مزاج معتدل داشته یاشد و با لمس فردی دیگر احساس گرمی کند مزاج شخص دیگر گرم است و اگر لمس کننده مزاج سرد داشته باشد و احساس کمی گرمی از طرف شخص مورد معاینه کمی گرم شود مزاج فرد معتدل است.

نکته :

گاهی در اثر حرارت مزاج، رطوبت های بدن رقیق شده و سبب نرمی ملمس می‌گردد. همچنین گاهی در اثر برودت رطوبات بدن منجمد شده و ملمس صلب می‌گردد.

شرایط لمس شونده

شخص می‌بایستی در معرض گرما، سرما، فعالیت با هیجان شدید نباشد؛ بلکه باید در فضا و شرایط جسمی و روانی عادی بوده و پوشش مناسب فصل را داشته باشد.

2-هیکل

هیکل لاغر: دارای مزاج گرم و خشک

هیکل درشت و حجم دار: اگر غلبه ی چربی باشد، مزاجی سرد و تر دارد و اگر عضلانی باشد مزاجی گرم و تر دارد.

3- مو

سرعت رشد مو : نشانه خشکی است

سرعت زیاد رشد مو: نشانده مزاج گرم و خشک

پیچ پیچ مو نشانه گرمی و خشکی و صاف بودن موی سر نشانه سردی و رطوبت است

موی سیاه : مزاج گرم

موی سرخ مایل به زرد : سردی مزاج

موی طلایی و سرخ : مزاج معتدل

موی سفید : نشانه رطوبت و سردی و خشکی شدید است

زیادی مو : گرمی مزاج

کندی رشد مو و تنکی و نازکی : نشان دهنده رطوبت مزاج

4- رنگ پوست بدن

رنگ سفید: (شبیه به مهتاب نشانه غلیه بلغم و یا کم خونی و سرد مزاجی است)

رنگ سرخ: دلیل غلبه دم و یا گرمی مزاج

رنگ زرد: نشانه صفرا یا گرمی مزاج و یا برودت است

رنگ تیره یا کمودت: نشانه غلبه سودا و یا کم خونی و سردی شدید است

رنگ سیاه مایل به زرد: نشانه گرم مزاجی است

رنگ سیاه بادنجانی پوست: نشانی سرد مزاجی و خشک مزاجی است

رنگ سرخ و سفید: نشانه اعتدال

رنگ سربی: نشانه سردی و مزاجی مرطوب است

5- خواب و بیداری

پر خوابی: نشانه سردو تری

کم خواب : نشانه گرمی و خشکی

اعتدال در خواب و بیداری : نشانه اعتدال مزاج خصوصا اعتدال در مغز است

نکته : صفراوی ها هم دیر خوابشان می‌برد و هم زود از خواب می‌پرند.

          سودایی ها خوابشان سبک و برای خواب رفتن دچار مشکل می‌شوند.

6- چگونگی افعال صادر شده از بدن

صحیح و کامل بودن افعال دلیل سلامتی و بر عکس آن نشانه بیماری است من باب مثال، سرعت رشد بدن، سرعت رویش مو و دندان، نشانه ی گرمی؛ و ضعف و ناتوانی، سستی و کندی در افعال دیده شده نشانه ی سردی مزاج است.

7 - کیفیت مواد دفعی از بدن

    گرمی و خشکی موجب کاهش اجابت مزاج و غالبا صفراوی ها دچار یبوست می‌باشند و عکس آن نشانه ی سردی مزاج است.

8- بزرگی و کوچکی اعضاء

بزرگی و وسیع بودن قفسه سینه، برجسته بودن عروق، عظیم بودن نبض، بزرگی دست و پا، بر جسته بودن کامل مفاصل دلیل بر گرمی و برعکس آن نشانه ی سردی است.

9- چگونگی تاثیر پذیری از کیفیات چهارگانه

سرعت هر کدام از کیفیت ها ی چهارگانه یعنی حرارت، برودت، رطوبت و یبوست دلیل بر غلبه همان کیفیت است؛ به عنوان مثال، اگر بدن نسبت به گرما به سرعت دچار انفعال شود نشانه گرمی مزاج است.

10- حالات نفسانی

  زود عصبانی شدن، برانگیختگی سریع، بی اعتنایی به قضاوت دیگران در مورد خود، جرات و جسارت، پر سخنی و سرعت و پیوستگی کلام و نیز قدرت و بلندی صدا، نشانه گرمی مزاج هستند.

افراد گرم و خشک:

تندخو، زود خشم، بی قرار، تند و تیز، پر کار و فعال، دارای حافظه خوب و قدرت تجزیه و تحلیل بالائی دارند.

افراد گرم و تر:

شجاع، جسور، خون گرم، روابط عمومی خوب

افراد با مزاج های سرد و خشک:

در اوج ثبات هستند و کار ها را به آرامی و بدون عجله انجام می‌دهند. درون گرا، با دیگران کمتر می‌جوشند و در نهایت در شرایطی مستعد افسردگی.

افراد با مزاج سرد و تر:

حافظه خوبی ندارند، خواب آلود، صبور، و غالبا خونسرد هستند.

نکته :

باید توجه کرد که استدلال به مزاج افراد بر اساس خلقیات و حالات نفسانی آنان مطلق نیست پس نباید پنداشت که هر فرد آرام و شکیبا الزاما سرد مزاج و برعکس آن افراد گرم مزاج، تند خو و زود خشم هستند؛ لذا ضمن اینکه بایستی از پیش داوری و قضاوت اخلاقی پرهیز نمود، حقیقت را نیز نباید از چشم مشاهده گر پنهان نمود.

نشانه های اختصاصی اعضاء

الف- دماغ

1-دماغ گرم (سرخی صورت و چشم، رشد سریع موهای سر در دوره های نوزادی، طاسی سر در پیری، سردرد در اثر آفتاب و غذا ها و نوشیدنی های گرم، خواب سبک)

2-دماغ سرد (رنگ صورت مایل به زردی و سفیدی، تضرر از هوا و غذای سرد ،شیوع بیشتر زکام و نزله ،ترشحات دماغی زیاد، باریک بودن رگ های چشم، خواب کامل و سنگین)

3-دماغ خشک ( عدم وجود ترشحات از دماغ و خشکی بینی، تیز و قوی بودن حواس پنجگانه، خواب کم، مجعد بودن موهای سر و طاسی سریع، کندی یاد گیری و حفظ و نگهداری مطالب یاد گرفته شده)

4-دماغ تر (کندی حواس پنج گانه، ترشحات بسیار زیاد دماغی، خواب سنگین و زیاد، کندی در یاد گیری و فراموشی آن مطالب، تغییر رای سریع، دیر رشد نمودن مو و دیرتر طاس شدن)

ب- قلب

1- قلب گرم ( تنفس و نبض عظیم، سریع و متواتر، شجاعت، نشاط در کار و عدم کسالت، شتاب زدگی و زود خشمی در صورت تشدید گرمی، سینه ی پهن و مو های زیاد)

2- قلب سرد (تنفس و نبض صغیر و متفاوت، بد دلی، کسالت در انجام کار، سینه بدون مو)

3-قلب خشک (نبض صلب، عدم آرام گیری بعد از خشمگین شدن، لجبازی)

4- قلب تر (نبض نرم، از هر محرکی سریعا متغیر و زود خشگین و زود نیز آرام می‌شود)

ج- جگر

1- جگر گرم (گشادی ورید ها، تولید صفرای زیاد، گرمی خون و اندام ها، تولید زیاد سودا در میانسالی، موهای زیاد بر روی شکم (مخصوصا سمت راست

2-جگر سرد (تنگی و باریکی ورید ها، کمی رطوبت داخل ورید ها، سردی خون و اندام ها، نبودن مو روی شکم)

3- جگر خشک ( غلظت و کمی خون، صلابت ورید ها، خشکی بد)

4- جگر تر (ورید های نرم، تری زیاد خون، نرم اندام ها)

د- معده

1-معده گرم ( هضم خوب غذا، فساد غذای سریع الهضم و ایجاد سردرد)

2-معده سرد ( ترش شدن غذا در معده و ایجاد آروغ ترش، تمایل به غذا های سرد و بد تر شدن با آن )

3-معده خشک ( تشنگی بسیار، تمایل به غذا های خشک و بد تر شدن با مصرف زیاد‌ آنها )

4-معده تر ( تشنگی کم، تمایل به غذا های تر )

ه- چشم

1-چشم گرم (حرکت سریع چشم، مشخص بودن رگ های چشم)

2- چشم سرد (عکس علایم چشم گرم)

3- چشم خشک (کوچکی چشم، خشکی چشم و نبودن اشک و ترشحات، کمتر بودن درد چشم، نازکی رگ های چشم )

4- چشم تر (بزرگی چشم، ترشحات زیاد، اشک معتدل )

همه ی این نشانه ها در شخصی که به طور ذاتی صاحب آن مزاج باشد طبیعی است؛ اگر به هر علتی درونی یا بیرونی، مزاج متغیر شود برخی افعال مختل و علائمی در شخص پیدا می‌شود که نشانه های مزاج عارضی اند که اگر این وضعیت طولانی شود و درمان انجام نشود سوء مزاج رخ خواهد داد.

نشانه های غلبه اخلاط

الف- نشانه های غلبه (خلط) خون (گرم و تر)

*احساس سنگینی دربدن خصوصا در پشت چشم ها، سر و شقیقه

* خمیازه کشیدن و کش و قوس آمدن

* چرت زدن

* حواس پرتی

*کند فهمی

*خستگی بدون علت

* شیرینی مزه دهان (صبح ها)

* خارش محل فصد و حجامت

* کسالت و خوابیدن بسیار

* قرمزی رنگ چهره

* بر آمدگی رگ های بدن

*عطش

* گرمی و نرمی پوست

همچنین، احتمال دارد در بدن دمل ایجاد شود یا دردهان ضایعات مخاطی (بثورات) به وجود آید و دراعضاء مستعد (مثل بینی، مقعد، لثه ها) خونریزی رخ دهد.

ب- نشانه های غلبه (خلط) بلغم

* سفیدی بیش از حد رنگ صورت

*سستی گوشت اندام ها

*سردی و نرمی پوست

*زیادگی و چسبندگی آب دهان

*کم تشنه شدن

* ضعف هضم

*آروغ ترش و ریفلاکس

*سفیدی رنگ ادرار

*پر خوابی

* کسل بودن

* کند فهمی

* رویای آب و رودخانه وبرف باران و تگرگ

نکته : اگر بلغم ملح (شوری) افزایش یابد، مخصوصا در زمان پیری، سبب تشنگی می‌شود.

      افراد بلغمی مشکلات دستگاه گوارش پیدا می‌کنند.

ج- نشانه های غلبه (خلط) صفرا

* زردی رنگ پوست، زبان و چشم ها

* تلخی دهان

* زبری و خشکی زبان

* خشکی بینی

* لذت بردن از نسم خنک

* عطش شدید

* تنفس سریع

* کم اشتهایی

* احساس تهوع (غثیان)

* احساس سوزن سوزن شدن پوست

* بی خوابی و سبکی خواب

* رویای جنگ و آتش

* دلشوره و بی قراری

* تحریک پذیری فوق العاده و زود خشم بودن

د- نشانه های غلبه (خلط) سوداء

* چروکیدگی و کمودت و بی طراوتی رنگ پوست

*خشکی پوست

*لکه های تیره در پوست

*لاغر شدن تدریجی

*تاخیر در عادات ماهانه و دفع خون به صورت لکه لکه

*زیادی فکر و خیال و وسواس

*هجوم افکار بد، ترافیک ذهنی، و عدم تمرکز

*اسپاسم و سوزش دهانه معده (کاردیا)

*اسپاسم عضلات حلق و حنجره

*اسپاسم عضلات پشت ساق

*اشتهای کاذب و خرده خواری

*پر مویی

*کم حرفی و گوشه گیری

*نا امیدی، بد گمانی، ترس، نگرانی بیش ازحد

*کابوس و بی خوابی