تدبیرهای سلامتی

تدبیرهای صحی (سلامتی)

در طب سنتی ایران، "طب عملی" به روش هایی که برای حفظ سلامتی (علم حفظ الصحه) یا بازگرداندن سلامتی (علم معالجات) به کار می‌روند، گفته می‌شود؛ که به طور کلی به سه بخش عمده تقسیم می‌شود:

1- تدابیر صحی و تدابیر مرضی است و بر اساس کنترل و تغییر ضروریه انجام می‌گیرد و تدبیر غذا از اهم آنان است.                              

2- دارو درمانی (دارو های سنتی ایران شامل مواد گیاهی، معدنی، حیوانی است)

3- اقدامات دستی (اعمال یداوی) اعمال یداوی شامل جراحی، دلک (ماساژ)، غمز (اعمال فشار با انگشتان) کی (داغ گذاری و داغ کردن) فصد، حجامت، زالو و غیره.

ما، در این فصل به توضیحی در خصوص تدابیر صحی می‌پردازیم و مباحث دارو-درمانی و اقدامات دستی را به پزشکان و متخصصین این امور واگذار می‌نماییم.

تنظیم روش زندگی مطابق با مزاج و خصوصیات ذاتی هر فرد

همان طور که در مباحث قبلی اشاره شد، برای پیشگیری از هر گونه بیماری، لازم است هر فرد در ابتدا مزاج شخصی خود را بشناسد؛ و ببیند که به کدام طیف مزاجی نزدیک تر است؛ و سپس روش زندگی مناسب با آن طیف را که در اصل همان "سته ضروریه" است به کار بندد.

دستور های کلی روش زندگی صحیح به دو دسته طبقه بندی می‌شود:

1- دستورهای عمومی

2- دستورهای مخصوص هر مزاج

دستورهای عمومی :

- خوردن غذا فقط هنگام گرسنگی

- نوشیدن مایعات به اندازه کافی، همگام تشنگی مجاز است

-فعالیت های جسمی (پیاده روی و ورزش)

-استراحت و خواب کافی

-عدم سرکوبی هیجانات و عواطف

- عدم حبس ادرار

-پاک نگهداشتن روده ی بزرگ و تعریق به اندازه کافی

دستورهای مخصوص هر مزاج :

1- روش زندگی صحیح برای مزاج گرم و خشک

- استنشاق هوای تازه و خنک

- استفاده از سبزیجات و میوه های تازه

- مصرف آب به اندازه کافی (تا حدّی که رنگ ادرار در صبح از حد رنگ زرد لیمویی پر رنگ تر نشود)

-خواب کافی 6- 7 ساعت (درروزهای تابستان یک ساعت خواب به منظور ازدیاد رطوبت مناسب است)

-مرطوب نمودن بینی با روغن بادام هر دوازده ساعت

-خوداری از نوشیدن زیادی قهوه و چای

-پرهیز از فعالیت زیاد و ورزش شدید که گرمی و خشکی را افزایش می‌دهد

- پرهیز از هیجانات روانی و زیاد حرف زدن

-مصرف غذا های گرم و خشک را به خصوص در هوای گرم کاهش دهند و از غذا های مخصوص مزاج های سرد و خشک و سرد و تر استفاده نمایند.(نمودار زیر)

غذا و نوشیدنی هایی که زیاده روی و مصرف مستمر آن برای افراد با مزاج گرم و خشک مناسب نیست و می‌بایستی پرهیز گردد؛ عبارتند از:

*مزاج گرم و خشک و استعداد بیماری ها

در افراد گرم و خشک و به تعبیر غلط "صفراوی مزاج"، در صورت عدم رعایت دستورهای کلی و اختصاصی، استعداد بیشتری برای بروز اختلالات و بیماری ها پیدا می‌کنند؛ که از آن جمله می‌توان به :

اضطراب، تنش فکری، میگرن، وزوز گوش، تپش قلب، اسهال خونی، هپاتیت، زردی، لکه بینی و افزایش خونریزی هنگام پریود، انزال زود رس،

تلخی دهان، سرفه ی خشک، بی خوابی، سوزش ادرار بدون علامت، لاغری شدید و... اشاره کرد.

2- روش زندگی صحیح برای مزاج گرم و تر

-در هوای سرد خود را گرم، و در هوای گرم خود را سرد نگه دارند

- از مقادیر میوه جات و سبزیجات به طور مساوی استفاده نمایند. (غذا های دریایی نیز سود مند است)

-پیاده روی و یا دویدن صبحگاهی به مدت 15-30 دقیقه

-6-7 ساعت خوا ب شبانه (چرت زدن در تابستان به مدت نیم ساعت مفید است. به هر حال، میزان خواب از هشت ساعت فراتر نرود)

-استفاده از غذاهایی با فیبر بالا

- حجامت و فصد در فصل بهار برای این گونه افراد مفید است

-در هوای مرطوب، ورزش انجام نگیرد

- نگرانی، خشم و هیجان بیش از اندازه نداشته باشند

- از مصرف مستمر یا افراط در مصرف مواد گرم و تر پرهیز و از غذا های پیشنهادی مزاج های سرد و تر و سرد و خشک استفاده نمایند

غذا و نوشیدنی هایی که زیاده روی و مصرف مستمر آن، برای افراد با مزاج گرم و تر مناسب نیست و می‌بایستی پرهیز گردد؛ که عبارتند از :

*مزاج گرم و تر و استعداد بیماری ها

افراد گرم و تر به اصطلاح غلط "دموی مزاج"، در صورت عدم رعایت دستورهای کلی و اختصاصی، استعداد بیشتری برای دچار شدن به بیماری های زیر خواهند داشت:

سردرد، پر خوابی، هماچوری، خستگی، ضعف جنسی، چاقی، تپش قلب، سکته، فشار خون

3- روش زندگی صحیح برای مزاج سرد و تر

- حتی المقدور روزانه فقط 2 وعده غذا میل کنند و لازم است حدود 10-12 ساعت بین دو وعده غذایشان فاصله باشد

-در صورت گرسنگی در بین وعده های غذا، مقدار کمی میوه مانند سیب یا گلابی به همراه مقداری مناسب روغن زیتون و پودر آویشن میل کنند

- غذاهای سرشار از فیبر استفاده نمایند

- زمستان و شب ها در مصرف غذاهای سردی بخش احتیاط کنند

- از مصرف آب، نیم ساعت قبل از غذا یا 1-2 ساعت پس از غذا خودداری نمایند

- ورزش و فعالیت برای آنان توصیه می‌شود

-راه رفتن به مدت 10-15 دقیقه پس از شام

-حداکثر 8 ساعت خواب و برخاستن هنگام سحر، تا از تولید بلغم اضافی خوداری گردد

- از خواب و استراحت بیش از حد و کم تحرکی که موجب سردی و تری می‌شود پرهیز گردد

-پوشیدن لباس مناسب و گرمای کافی به خصوص در هوای مرطوب توصیه می‌شود

-خوابیدن در طول روز و همچنین یک ساعت قبل از غروب در همه ی مزاج ها به ویژه در افراد با مزاج سرد و تر بسیار زیان آور است که موجب سنگینی سر و التهاب سینوس ها و کند شدن افعال مغز می‌شود

- مصرف غذاهای سرد و تر را، به خصوص در هوای سرد کاهش دهند و بیشتر از غذا های گرم و خشک و گرم و تر استفاده نمایند. (نمودار زیر)

غذا و نوشیدنی هایی که زیاده روی و مصرف مستمر آن، برای افراد با مزاج سرد و تر مناسب نیست و می‌بایستی پرهیز گردد؛ که عبارتند از:

*مزاج سرد و تر و استعداد بیماری ها

افراد سرد و تر به اصطلاح غلط "بلغمی مزاج"، در صورت عدم رعایت دستور های کلی و اختصاصی، استعداد بیشتری برای دچار شدن به بیماری های زیر خواهند داشت:

عطسه، سردرد، کاهش حافظه، صرع، پر خوابی، آسم، سینوزیت، التهاب و بزرگ شدن لوزه ها، ضعف هضم

ریفلاکس معده به مری، شب ادراری، دردها و التهاب های مفصلی، ترشحات زنانه، تاخیر در پریود

4- روش زندگی صحیح برای مزاج سرد و خشک

- از پوست خود در هوای خشک مراقبت نمایید

-10-15 دقیقه پیاده روی بعد از شام مفید است. از مایعات به اندازه کافی استفاده و هر روز یا یک در میان آب هویج و آب سیب میل نمایند

-هر 12 ساعت بینی با کمی روغن بادام شیرین مرطوب گردد

-سفر های کوتاه به خصوص به مناطق مرطوب مفید است

-دستور طبی تنفسی صبح و بعد از ظهر انجام شود (نیمه دراز کش - نفس عمیق (دم) - 5 ثانیه نفس حبس گردد - ده ثانیه نفس بیرون شود (بازدم)

حدود یک ثانیه مکث شود - و ده بار این عمل تکرار گردد)

- حدود ساعت 10 شب به رختخواب بروند

- حدود 6-7 ساعت استراحت نمایند

-از فعالیّت در هوای سرد و خشک تا می‌توانند اجتناب نمایند

-از مصرف غذاهای یخ زده، کنسرو و مانده خودداری گردد

-از غم، تنهایی، تفکرات دقیق، نگرانی بیش از اندازه، که موجب تشدید علایم سوداوی می‌شود بپرهیزند

- حتی المقدور از هوای سرد و خشک پاییز اجتناب کنند

- مصرف مواد سرد و خشک را کاهش دهند و بیشتر، از غذاهای مزاج های گرم و تر و گرم و خشک استفاده کنند

نکته :

استفاده زیاد از مواد گرمی بخش قوی مانند فلفل، سیر، پیاز، زنجبیل و... مناسب نیست؛ لذا بهتر است از مرطباتی استفاده گردد که دارای اندکی گرمی است.

غذا و نوشیدنی هایی که زیاده روی و مصرف مستمر آن برای افراد با مزاج سرد و تر مناسب نیست و می‌بایستی پرهیز گردد؛ که عبارتند از:

*مزاج سرد و خشک و استعداد بیماری ها

افراد سرد و خشک و به اصطلاح غلط "سوداوی مزاج"، در صورت عدم رعایت دستورهای کلی و اختصاصی، استعداد بیشتری برای دچار شدن به بیماری های زیر خواهند داشت:

افسردگی، بی خوابی، لخته شدن خون، آترو اسکلروز، بواسیر، نفخ، درد معده، یبوست، خشکی پوست، ترک پوست.

تدبیر غذا

تعریف: جایگزینی مواد از دست رفته در بدن را غذا گویند. غذا خوردن امری ضروری و واجب است؛ زیرا بدن انسان مرکب از عناصر و اخلاط چهار گانه است و‌ آنها دائم در حال تغییر و تبدیل و تحلیل هستند. بنابراین جایگزینی مداوم‌ آنها ضروری است و این جایگزینی با کمک غذا (مخصوصا غذای معتدل از نظر کمیت و کیفیت) صورت می‌گیرد.

نکات کلی و ضروری در صرف غذا

 - بهتر است که غذا از جنس غذای دوایی نباشد؛ در صورت استفاده از غذای دوایی، بهتر است همراه با آن از غذاهای با مزاج مخالف استفاده گردد

- غذا زیاد نباشد که باعث فساد و تخمه گردد و همچنین کم نباشد تا ضعف و ناتوانی مستولی شود

- کاملا سیر نشده و زمانی که هنوز مقداری اشتها به غذا وجود دارد باید دست از غذا کشید

- سکون و آرامش بعد از غذا (پیاده روی آرام به مدت 20 دقیقه توصیه می‌شود)

-عدم صرف غذا بدون اشتهای واقعی

-در زمان گرسنگی نباید خوردن غذا را به تاخیر انداخت. زیرا این کار موجب ریخته شدن صفرا و مواد نامناسب به معده می‌گردد. تاخیر غذا

بیش از نیم ساعت و حداکثر یک ساعت زیان آور است

نکته:

اگر به عللی تاخیری در غذا به وجود آمد، بهتر است پنج مثقال سکنجبین یا قدری آب لیمو و یا انار ترش مصرف و سپس غذا میل شود

-اجتناب از خوردن غذا های مختلف به علت مسبب شدن تحیر طبیعت و سوءهضم

- در زمانی که هنوز غذا در معده وجود داشته و هضم نگردیده از خوردن هر گونه غذای دیگر به افساد هردو غذا اجتناب گردد

-در دو روز سه بارغذای کامل میل شود به این نحو که روز اول صبح و شام و روز بعد فقط ناهار میل گردد

نکته :

تدبیر فوق الاشاره برای افراد معتدل المزاج، اطفال، افراد مسن و گرم مزاجان صادق نیست و همچنین توجه به عادات غذایی و دفعات غذات خوردن در روش تغذیه برای شخص متفاوت است

-رعایت عادات غذا خوردن و کیفیت و کمیت آن لازم است. چون ترک عادات و یا تغییرات ناگهانی در خصوص عادت زیان آور است

-از مداومت بر یک نوع غذا پرهیز گردد

-غذای تابستان باید سرد بالفعل و زمستان گرم بالفعل باشد؛ به جهت اینکه ظاهر بدن در تابستان گرم است و اگر غذای گرمی خورده شود ظاهر و باطن هر دو گرم شده، هضم ضعیف می‌شود. همچنین در زمستان ظاهر سرد است پس هرگاه با ورود غذای سرد باطن سرد می‌شود حرارت غریزی خاموش می‌گردد. در دو فصل دیگر باید غذا معتدل باشد

-از پرخوری و افراط در غذاهایی مانند ترشیجات (ضعف و ناتوانی)، غذاهای بی مزه (کم اشتهایی) غذاهای شیرین و چرب (از بین بردن اشتها) و غذاهای شور (لاغری و خشکی و سایر زیان ها از جمله ضعف چشم را در بر دارد) پرهیز کرد

-مصلح غذاهای ترش، غذای شیرین؛ و مصلح غذای بی مزه، غذاهای شور و تند است

-غذاهای مرطوب مانند خورش کدو، سوپ جو برای افراد گرم و خشک و غذاهای سردی بخش کم رطوبت، مانند غذاهای ترش برای افراد با مزاج گرم و تر و غذاهای لطیف مانند گوشت گنجشک و کبک با دارچین و زره و برای مزاج های سرد و خشک، غذاهای رطوبت بخش معتدل مانند گوشت بره و زرده تخم مرغ مناسب است

رعایت حال معده و مزاج در تدبیر خوردنی ها

- اگر معده رطوبت داشته باشد و بدین سبب غذا در معده به میزان لازم برای هضم شدن باقی نماند پیش از خوردن غذا مقداری به و انار میل شود

-اگر در معده خلط بلغاست که سبب لغزیدن غذا شود باید از غذ اهای غلیط پرهیز گردد و پیش از غذا و یا بعداز آن از عرق نعناع و یا آبکامه و امثال آن استفاده شود

- در صورت غلبه صفرا درمعده از شیرینی ها، پیاز، سیر پرهیز گردد و از غذاهایی مثل آش انارین و آش غوره استفاده گردد

علائم اشتهای واقعی

- علامت نیاز واقعی به غذا آن است که ناحیه شکم از زیر سینه تا ناف سبک شود و تنها قسمت زیر ناف اندگی سنگین به نظر آید

- رنگ ادرار به طرف رنگ زرد و ترنجی مایل شود

- اگر آروغی اتفاق بیفتد ترش نباشد و بوی نامطبوع نداشته باشد

-حس بویایی و بینایی تیزتر شود

- میل به خواب کم شود

- آب دهان کم شود

- کمی احساس تشنگی روی دهد

وقت غذا

وقت غذا موقعی است که میل راستین به غذا وجود داشته باشد

طول مدت زمان صرف غذا :

زمان استفاده از غذا می‌بایستی در حد متوسط باشد؛ نه طولانی و نه سریع و به نوع غذا نیز بستگی دارد

طولانی شدن صرف غذا (بیش از حد متعارف) اختلاف هضم، کاهش حرارت معده کاهش اشتها و... را درپی دارد

دفعات غذا

- دفعات غذا بر حسب عادت، حال معده و تحمل معده متفاوت است؛ کسانی که عادت دارند در شبانه روز فقط یک دفعه غذا بخورند اگر بخواهند دو بار غذا بخورند، بدون آن که بین غذا فاصله ی طولانی بگذارند ،هضم غذا مختل می‌گردد. به هر حالت تغییر وقت غذا در زمانی که انسان به جهت خوردن غذا عادتی را دارد بدون درنظرگرفتن تمامی جهات از لحاظ تغییر عادات ممکن است زیان هایی به بدن وارد نماید. لذا تغییر عادت وقت غذا می‌بایستی به تدریج صورت پذیرد.

میزان استفاده از غذا :

مقدار غذا به اندازه ای باشد که

-باعث تقویت بدن باشد

-بدن قادر به هضم باشد

-ایجاد سنگینی، کشیدگی در شکم و پهلوها، نفخ، ترش کردن، تهوع، بی خوابی، سر و صدای شکم نکند

-طعم غذا در آروغ تا مدت طولانی بعد از غذا نباید احساس شود

-کوتاه شدن تنفس و عظم نبض به وجود نیاید

-روی قلب فشار نیاورد

از پرخوری پرهیز گردد چون عوارضی از قبیل مخلوط شدن شیرابه های گوارشی با غذا و هضم نشدن غذا و در نتیجه خلط خام و ربیع تولید می‌شود که شامل انسداد، هیضه، عفونت، ضعف معده، تنگی نفس، دردهای مفاصل، انسداد عروق، پارگی عروق و... که در نتیجه باید در این خصوص تدابیر پرخوری را به کاربرد. (با استفاده از گل قند، امساک، جوارشات هاضمه، قی کردن، می‌توان کمکی به بهبود حالت پرخوری نمود)

- در فصل های مختلف غذا متفاوت است

آب خوردن پس از غذا

- بین غذا و تا یک ساعت بعد از آن، باید به کمترین مقدار آب نوشیده شود؛ آن هم به صورت جرعه جرعه نه قصد سیراب شدن.

آداب غذا خوردن:

-عادت

رعایت عادت در کمیت و کیفیت غذا به قول "بقراط" عادت مزاج ثانویه است و اگر عادت بد باشد ترک آن لازم بوده و به تدریج می‌بایستی اصلاح گردد.

-سرعت

تند خوردن بدون رعات اصول جویدن و.... و آهسته با زمان طولانی هرکدام عارضه ای در بردارد

-رعایت خوردن غذا های لطیف و غلیظ

بهتراست ابتدا غذای غلیظ و سپس غذای لطیف خورده شود. ولی اگر قصد غذای لطیف را قبل از غذای غلیظ دارید ابتدا غذای لطیف را میل نموده و بعد از مدتی (هضم غذای لطیف) غذای غلیظ خورده شود؛ من باب مثال: اگر سوپ قبل از غذا خورده می‌شود حداقل 10 دقیقه بعد از غذای غلیظ استفاده شود.

رعایت ترکیب غذا خوردن

در زمان گرسنگی شدید، ابتدا غذای غلیظ و سپس با فاصله زمانی غذای لطیف میل شود

در زمان گرسنگی متوسط، ابتدا غذای لطیف و سپس بعداز فاصله زمانی غذای غلیظ خورده شود

اگر از زمان غذا خوردن بر حسب عادت زمانی زیادی سپری گردید حتما قبل از تناول غذا مقداری اندک شربت آبلیمو و یا سنکنجبین میل شود

حرکت

- حرکت بعداز غذا اگر سریع و خسته کننده نباشد مانعی ندارد

- حرکت قبل از به دفع فضولات کمک می‌کند و حرارت غریزی را تند و آماده می‌کند تا به نیرو ی هاضمه مدد برساند

غذا و جماع

جماع بعداز غذا و پیش از آنکه بیشتر غذا از معده گذشته باشد باعث فساد هضم می‌شود

حمام و غذا

- حمام رفتن بعداز غذا و عدم دفع فضولات، غذا به صورت خام در بدن منتشر و سبب تولید سده می‌گردد

- حمام قبل از غذا باعث دفع فضولات هضم سوم از اعضا شده، باد معده و امعارا پراکنده کرده، بدن را برای قبول غذای تازه مهیا می‌سازد

نوع غذا و ترتیب آن

- از خوردن غذای های مختلف با توجه به کیفیت آنها خودار ی شود

( بعض از غذا ها زود هضم و بعضی ها دیر هضم و لذا با توجه به تفاوت در خلط حاصل و کیموس از آنها  باعث اختلال در روند هضم می‌شود

- اگر مدت زمان خوردن طولانی شود هضم نامرتب گردیده و باثر کاهش حرارت معده غذا در معده نضج نیابد و اختلال به وجود می‌آورد. لذا پیشنهاد می‌گردد. غذای های غلیظ قبل از غذای های رقیـــــــق مانند سوپ خورد ه شود و اگرغذای رقیق قبل از غذا میل شود حتما زمانی حدود 10 دقیقه به معده فرصت داد تا غذای غلیظ از دریچه تحتانی معده خارج گردد

دمای غذا

اگر غذا داغ باشد ( اگر چه خلط خوب باشد ) معده را سست و سبب تباهی و خرابی هضم می‌گردد و اگر هم سرد باشد حرارت معده را فرو می‌نشاند و هاضمه را خراب می‌نماید و درا ینحال غذا به صورت نضج نیافته از معده می‌گذرد و خام و بدون استحاله می‌ماند و بدن نمی‌تواند از آن بهره ای ببرد

- عادات غذایی به یکباره تغییر پیدا ننماید. چنانچه قصد تغییر عادت باشد می‌بایستی به تدریج صورت گیرد

- غذا از روی بی میلی صرف نگردد چون با توجه به هوشمند بودن بدن انسان بی میلی و عدم لذت بردن از غذات تاثیر مستقیم بر هضم غذا و عملکرد معده دارد

- غذا با سن و شغل دمای محل سکونت می‌بایستی متناسب شد مثلا برای کودکان غذای تر و رقیق و جوانان تر با حرارت معتدل ویا افراد با کارسنگین باید غذای سنگین و اشخاص با فعالیت کم و محدود از غذاهای سبک استفاده نمایند

کلیات غذا های مزه دار ونفع و ضرر‌ آنها

غذای ترش (سرد):

خاصیت غذایی کم

معتدل و مایل به تبرید

تلطیف کننده

لاغر کننده

گرمی و تشنگی ناشی از غدای شیرین ار رفع و از تولید صفرا و تهیج خون و ایجاد سده در بدن جلوگیری می‌ماید

غذای شیرین (معتدل رو به گرم):

خاصیت غذایی زیاد

ایجاد حرارت معتدل

فربه کننده بدن

به طور معتدلی جال ( پاک کننده ) معده است

غذای شور:

گرم کننده تر از شیرین و خشک کننده

خاصیت غذایی ندارد و مانع عفونت است

مانع نفوذ غذای ترش در اعصاب و از آروغ زدن، سوزش معده ناشی از غذا های ترش جلوگیری می‌نماید

اشتها راباز و سیری کاذب را برطرف می‌سازد

غذای چرب:

شوری و خشکیدگی و تحریک عصبی و زیری دستگاه گوارش را که از خوردن غذای شور پدید آمده است از بین می‌برد در مقابل، غذای شور هم سستی دستگاه هاضمه را که بر اثر خوردن مواد چربی در بدن بروز نمود ه است اصلاح می‌کند

غذای قابض :

خاصیت اسهال غذای شیرین و چرب را رفع و از سستی معده که بر اثر خوردن آنها عارض شده است جلوگیری می‌نماید

غذای تلخ :

مانع ایجاد انسداد در اثر غذای شیرین می‌شود و جلوی بسیاری از عوارض و ضررهای غذای شیرین را می‌گیرد و ازتقطیع و زخم روده ها و سوراخ شدن و خوردگی و ساییدگی مخاط روده که بر اثر خوردن غذای شیرین اتفاق می‌افتد جلو گیری می‌نماید

غذای تلخ وتند :

این دو نوع غذا باعث لطیف ساختن و تقطیع سایر غذا ها میشوند

غذ اهای تند و تیز :

بیش از تلخ حرارت بخش است و در حکم دارو است

غذا های بی مزه :

بعضی انواع آن گرم کننده و بعضی از آن خنک کننده همی باشند

غذای چرب و بی مزه

غذای چرب تغلیظ می‌کند و غذای بی مزه علاوه بر تغلیظ تبرید هم می‌نماید

غذای گس

- باعث چسبیدن و بستن و غلظت غذا می‌شود

تداخل غذا ها

- شیرین وترش به اعتدال و تلطیف سوق داده می‌شود

- چرب و شیرین غذای سنگین تولید می‌کن

-تلخ و قابض، احشاء را تقویت و سده ها را باز می‌کند مانند زنجبیل شامی و کبر

- شور و قابض سبب خشک شدن طبیعت و یبوست مزاج گشته و خاتصیت غذایی را کم می‌کند

-قابض با تند سبب خشکاندن زیاده از اندازه معده می‌گردد

- ترش و قابض ایجا تبرید شدید و دم وصفرا را تعدیل می‌کند

تدبیر آشامیدن آب :

-بهترین وقت نوشیدن آبددوساعت بعداز خوردن غذا ( البته به قدرت هاضمه معده و نوع غذا نیز بستگی دارد

-درسه نفس نوشیدن آب

-عدم نوشیدن آب در میان غذا

-پر هیز از نوشیدن آب قبل از تشنگی

-عدم نوشیدن آب در زمانیکه معده خالی است

-نوشیدن آب بعداز فعالیت بدنی، بعداز استحمام، بعد از جماع، بین خواب، بعداز خواب مضر است

-نوشیدن آب بعد از شیرینی یا ترشی و بعد از میو های تر که موجب فساد معده می‌شود

-تدبیر آب و هوا و فصول

تهویه محل زندگی ( تجدید بدون وقفه هوا )

-باد با اندکی سردی پوست تحریک را نموده و جریان خون را سریع کرده و بدن را تقویت می‌نماید

-باد گرم وخشک خطر ناک است

-باد گرو وتر مانع تعرق و برای تندرستی زیان آوراست

-باد مرطوب چه گرم و چه سرد دارای دو نتیجه بد یکی تنفس کند و مختل نمودن تهویه پوست و تعریق

اقالیم

اقلیم گرم ( در اثر مقاومت با حرارت تبخیر ریوی و جلدی زیاد و بدن مایعات به سوی سطح خود میل می‌دهد و سبب تحریک گوارش و یا دچار شکستگی شده و اسهال، اسهال خونی، یبوست و سوء هضم را عارض می‌گردد

اقلیم سرد ( وضعیتی کلی بر خلاف اقلیم گرم است .و پوست و کبد به علت تلاش برای حفظ حرارت و عدم اتلاف آن کار کردشان را کاهش می‌دهند و برعکس عمل هضم شدت می‌یابد )

اقلیم معتدل ( عمل دستگاه تنفس کم میشود، حرارت حیوانی ضعیف، فعالیت کبد و ترشح صفرا اندکی افزایش و تنفس پوستی نیز اندکی زیاد می‌شود )

فصول

فصل بهار :( معتدل )

در فصل بهار موادی که د زمستان و درهم فشرده شده اند منبسط شده به حرکت در می‌آیند به همین دلیل

تدبیر صحیح آناست که میزان مواد و اخلاط اضافی بدن را با کاهش مصرف غذا و استفاده از غذا های لطیف و یا انجام استفراغاتی مانند قی، فصد و یا اسهال بسته به نوع عادت فردو غلبه خلط خاص کاهش دهد.

- لازم است در این فصل از مصرف غذ اهای گرم وخشک، حرکت زیاد، استحمام مکرر و خوردن غذا های گوشتی و شیرینی زیاد خوداری کنند

- استفاده از شربت لیمو، سکنجبین افزودن زرشک سماق و انار به غذا ها توصیه می‌گردد

فصل تابستان :گرم وخشک

- مقدار استراحت افزایش یابد،

-دروی از دود ودم و قرار گرفتن در مناطق خنک

- از غذا های گرم پرهیز و در عوض از غذا های. نوشیدنیهای سرد و مرطوب استفاده شود

فصل پاییز : سرو خشک

- در فصل پاییز باید بدن را از سرمای بامداد و گرمای میانه روز محافظی نمود

-خواب روز، جماع، پر خوری، پر نوشی، زیاده رو ی د ر مصرف میوه در پاییز زیان بخش است

فصل زمستان :سرد و تر

حرکت ،ورزش، افزایش غذا، گوشت، و نوشیدنی های گرم در این فصل مفید است

تدبیر جوانان ( مزاج گرم و خشک ):

- دوری از گرسنگی

-کم کردن ورزش های بسیار سنگین و طولانی و از خوردن غذا های گرم پرهیز نمایند

- از آب سرد و نیم گرم در تابستان استفاده نمایند

تدبیر میانسالان ( سرد وتر ):

- از فصد و حجامت و زالو دوری کنند زیرا در این سن تولید خون به سبب ضعف حرارت غریزی کم است

-بهترین تنقیه برای میانسالان اسهال است در حد اعتدال

-بهترین تدبیر در سن میانسالی خواب و استحمام و مصرف نوشیدنیها سازگار با مزاج

- اختلال در دفع روده ای و کلیوی در میانسالی زیان ور است. بنا بر این پیشگیری از یبوست و کمک به دفع ادرا رحتی با استفاده از مدرات لازم است

- پیاده روی، مالش، دلک ( ماساژ) معتدل با روغن های مناسب مفید است

تدبیر پیران ( سرد و خشک ) :

-استفاده از غذای کم حجم و از نظر کیفیت بالا ( آبگوشت، شوربا، حلیم گندم، شیر و عسل، زرده تخم مرغ نیم برشت، گوشت جوجه خروس، )

- از خون گیری پرهیز نمایند مگر در هنـگام ضرورت شدید

- از ترشیجات خصوصا سرکه پرهیز گردد

- شیر در صورت سازگاری با شکم ( عدم نفخ ) مناسب است

- از شیر پخته استفاده گردد

-از گرسنه خوابیدن حتما پر هیز گردد

-مشکلات یبوستی خود را با خوردن انجیر تازه در فصل و انجیر خیسانده در زمستان رفع نمایند

-مالش و دلک معتدل برا ی پیران مناسب است

تدبیر گرم مزاجان :

- پرهیز از استفاده از ورزش بسیار و حرکت در آفتاب

مصرف مواد با طبع سردو مرطوب

استحمام در آبسرد در تابستان و در غیر تابستان در آب نیم گرم

- استحمام به فاصله چهار ساعت از خوردن غذا

تدبیر سرد مزاجان :

- استفاده از غذاها با طبع گرم

- استفاده از سبزی های مانند ترب، نعنا، تره تیزک و تره و ترخون

- استفاده از شیرینی هایی که از شکر، عسل، گردم و بادام تهیه شده باشد

-از آب سرد و یخ دوری نمایند

-ورزش های قوی انجام دهند

- استحمام وطولانی انجام ندهند

تدبیر تر مزاجان :

- از غذا هایی استفاده شود که سبب خشکی می‌شود مانند گوشت ماهی شور، گوشت کبک و تبهو که با ادویه پخته شود

-در معرض نور آفتاب قرار بگیرند

- ورزش در هنگام خالی بودن معده

- از پر خوری و پر خوابی پرهیز گردد

تدبیر خشک مزاجان :

- از غدا های رطب مانند گوشت ماهی تازه، گوشت بز غاله استفاده گردد

- از بادام، انجیر، انگور، شفتالو، خربزه و باقالی استفاده گردد

- خواب آرام و آسایش داشته باشند

- از ورزش و راه رفتن در آفتاب، بی خوابی، جماع زیاد و استحمام طولانی و اعراض نفسانی مثل خشم، غم ،وترس اجتناب نمایند

تدبیر استحمام :

- بهترین حمام که فضایش بزرگ و سقفش بلند باشد

- از ناگهانی رفتن زیر آب خودداری گردد

- استحمام بلافاصله بعد از جماع، خشم، شادی بیش از حد مضر است

-هنگام گرسنگی و پری معده استحمام ممنوع

-خوردن و نوشیدن در حمام و بلافاصله بعد از حمام زیان آور است

- حمام در زمان تب، تفرق اتصال، ورم اعضای باطنی مضر است

- شستن صورت و قسمت جلوی سر با آب سرد برای گرم مزاجان مفید است