خواص ومضرات مواد غذایی

 مفردات غذایی

شایسته است آدمی در آن چه می‌خورد دقت کند زیرا جزو بدن او خواهد شد. (حکیم ابوعلی سینا)

آدمیان می‌بایستی در برنامه ریزی غذایی متناسب با مزاج خود تغذیه نمایند، بنابراین مزاج شناسی نیز از وجوه حفظ سلامتی ما و چگونگی بهره برداری از نعمات الهی است.

بدن ما همواره در حال تخریب و بازسازی است، بی شک استخوان های بدن ما در دو ماه بازسازی می‌شوند، بدن فعلی ما همان بدن یک سال قبل نیست و به طور کلی ریزش کرده و از نو تجدید حیات می‌نماید. اگر غذای که میل می‌شود نامناسب و با کیفیت پایین باشد جسم ما نیز خسته، درمانده و ناهماهنگ تر خواهد شد. متاسفانه تغذیه ی ما، در جامعه ی صنعتی، گاهی به گونه ای است که به سرعت به جانب مرگ قدم می‌گذاریم و با هم در پیر شدن و بیمار شدن مسابقه می‌دهیم.

امروزه تغذیه در پزشکی مدرن نیز از مهم ترین بخش ها و اساسی ترین جنبه های سلامتی است. سبک زندگی امروز و گذشتگان ما بر چند پایه مهم بنا شده است که از با اهمیت ترین آن ها تغذیه است.

سخنی از حکیم محمد کاظم گیلانی

بدانکه از بابت اتمام و اکمال مسئله حفظ صحت لازم است تحقیقی درانواع اغذیه که اغتذاء می‌جوید به او انسان بنمایم، زیرا بقاء و ابقاء این جسد عنصری به ترتیب تغذیه است. در هر حال باید بدل ما یتحلل به بدن برسد هرگاه بدل معدوم شود یا صالح نباشد پس بدن در معرض امراض وهلاکت است.

غذای اصلی و کامل برای انسان در مبانی طب سنتی شامل موارد زیر است:

الف - انواع حبوبات (حبوب)

ب-گوشت ها (لحوم)

ج- شیر ها (البان) و فرآورده های آن

د-تخم مرغ (بیض)

ه- میوه ها (اثمار)

و-سبزی ها (بقول)

الف -حبوبات

 نخود

نخود(حِمَّص) دارای طبیعت اول گرم و خشک است؛ نرم کننده شکم، مقوی حرارت غریزی، تقویت ریه و پشت، غذائیت زیاد دارد، تولید خون صالح می‌کند همچنین چاق کننده و تقویت کننده اشتها است و موجب تولید ریاح شده و نفاخ است.

مصلح آن زیره و شوید است و اگر آن را در آب خیسانیده به صورت خام میل شود و سپس آب آن با عسل میل شود برای تقویت نیروی جنسی بی نظیر است. آشامیدن آب بعد از خوردن نخود بی نهایت مضر است.

لوبیا

لوبیای سرخ دارای طبیعت گرم و تر است و لوبیای سفید در گرمی و سردی معتدل است و چاق کننده بوده، نرم کننده سینه و ریه است. تو لید کننده منی و شیر و باعث تقویت نیروی جنسی می‌شود. نفاخ و دیر هضم بوده و سبب تولید خلط غلیظ می‌شود. زیاده روی در مصرف آن باعث دیدن خواب های پریشان می‌شود.

مصلح آن زیره، زنجبیل، آویشن، فلفل پختن آن با گوشت نیز مصلح آن است.

در کتاب معتبر کافی از امام صادق (ع) آمده است که فرمودند: «لوبیا بادهای نهفته درون را دور میکند». در توضیح آن میتوان گفت که گاهی اوقات گازهایی در عمق بدن و عضلات شکل می‌گیرند و منجر به دردهای مبهم و مهاجری در داخل بدن و اندام ها و شکم می‌شوند که علت آن در خیلی از موارد شناخته نمی‌شود. این ها می‌تواند به دلیل همین بادهایی باشد که در بدن ایجاد شده و درحال چرخش است و با مصرف لوبیا این بادها تجمیع یافته و دفع می‌شوند.
لوبیا در طب سنتی

لوبیا انواع مختلفی دارد. لوبیای سرخ مزاجش گرم و تر است و نوع سفید از نظر گرمی و سردی متعادل است. لوبیا هم جزء غذاهای اصلی به حساب می‌آید، ولی مقامش پایین تر از نخود است. بنابراین غذاییت آن زیاد است و برای تقویت میل جنسی نیز موثر است. چاق کننده است؛ خونریزی قاعدگی را برای کسانی که مشکل دارند و به خوبی انجام نمی‌شود همانند نخود می‌تواند کمک کند که منظم بشود.

مخصوصا برای افرادی که مزاج های سرد یا ضعف بدنی دارند. ادرار را هم بیشتر به جریان می‌اندازد. لوبیا اثر دوگانه دارد.

ماش

ماش دارای طبیعت سرد و مایل به خشکی است؛ مقشر و پوست کنده آن معتدل در تری و خشکی است همچنین غذائیت زیاد دارد، تولید کننده خلط صالح بوده، مسکن حرارت و تب.
از غذاهای مناسب تابستان و بهار و گرم مزاجان است.

با اینکه طبیعت سرد دارد تحریک سودا نمی‌کند. برای لینت شکم بهتر است که مقشر(پوست کنده) آن راهمراه روغن بادام شیرین طبخ مصرف شود. برای قبض (سفت کردن) شکم بهتر است غیر مقشر بریان کرده آن را طبخ کنند. در افراد سرد مزاج به همراه زیره یا دارچین یا فلفل میل شود.

عدس

طبیعت آن در حرارت مایل به اعتدال، دوم خشک است و پوست آن گرم و لُب (عدس بدون پوسته) آن سرد است و آب مطبوخ پوست آن ملین بوده و مطبوخ لب آن قابض است.

عدس نفاخ، دیر هضم، تولید کننده خون سوداوی، غلیظ کننده خون، باعث دیدن خواب های پریشان، ضعف دید، خشک کننده بدن، و زیاد خوردن آن قطع کننده میل جنسی و ایجاد بواسیر و مالیخولیا است. بهتر است با روغن کنجد تازه یا روغن بادام یا سرکه پخته شود.

برنج

در طبیعت آن اختلاف نظر وجود داشته بعضي آن را گرم و بعضي سرد و بعضي معتدل دانسته ولي در درجه دوم خشک بودن ان اتفاق نظر وجود دارد و بعضي مرکب القوي دانسته اند زيرا اگر در آب بجوشانند و آبکش کنند و چلو بپزند، جرم آن درجه اول رد و آب آن اول گرم مي باشد اما اگر کته و يا دم پخت کنند مايل به گرمي مي باشد.

توليد کننده خلط صالح و خواب هاي خوب بوده، دردرمان پيچش شکم و زخم روده اسهال خوني، اختناق رحم، امراض کليه و مثانه نافع است. خوردن برنج با شير و شکر کثيرالغذا بوه و محرک نيروي جنسي و چاق کننده مي باشد. خوردن آن با دوغ تازه و سماق، تسکين دهنده حرارت و تشنگي و درمان اسهال صفراوي است.

نکته:

برنج را بايد قبل از پختن در آب خيساند، چند مرتبه با آب شست و بعد پخت.

جو:

-جو قليل الغذا تر از گندم بوده تسکين دهنده صفراو خون و عطش مي باشد. جو را بو داده تا حدي که نه خام باشد و نه بسوزد، بعد يک مرتبه با اب گرم و يک مرتبه با آب سرد بشوييد، سپس خشک کرده و آرد و الک نماييد. با اين آرد (که سويق ناميده مي شود) و قدري شکر، فرني بپزيد و به اطفال بدهيد که بهترين غذاي آنان است و باعث تقويت وافزايش وزن کودکان مي شود.

- بهترین جو آن است که بزرگ، سنگین، سفید و رسیده باشد.

-غذائیت جو از گندم کمتر است.

-طبیعت آن در آخر اول، سرد و خشک است.

-جو به خاطر سردی اش، نفخ و ریح بیشتری تولید می‌کند.

- اگر جو را مقشر و نیم کوب کنند و با آب بپزند خشکی آن از بین می‌رود.

-هضم نان جو راحت تر از نان برنج بوده و سرد و قليل الغذا مي باشد. به دليل چسبندگي به معده و روده، در درمان اسهال و تب هاي گرم که با ضعف معده همراه نباشد مفيد است. در سرد مزاجان باعث کوليت مي شود. مصلح نان جو، آب عسل و آبگوشت و شکر مي باشد.

گندم :

- بهترین گندم آن است که در نرمی و سختی و سفیدی و سرخی و بزرگی و تازگی و کهنگی متوسط باشد.

- طبیعت آن در اول گرم و در تری و خشکی معتدل است. گندم تازه خشک نشده در دوم تر است.

-آرد خوب دارای سبوس و خمیر آن به اندازه کافی داری نمک است، بدون نمک بد هضم و با نمک زیاد خشکی معده را در بر دارد.

-خمیر بدون خمیر مایه بد هضم و ایجاد درد شکم و زیادی آن سبب ترش شدن نان در معده می‌شود.

-نان تازه از تنور آمده دیر هضم است.

-بهترین نان از لحاظ زمانی نانی است که در ابتدای روز پخته و در انتهای روز خورده شود.

انواع نان

نان میده

نانی است که در گرفتن سبوس از آن زیاد روی شده باشد.

- نان میده سریع اللانحدار و کثیر الغذا است ولی موجب سده در کبد و سنگ کلیه می‌شود.

- مصلح آن انیسون، رازیانه و شکر است.

نان خشکار

نانی است که گندم آن شسته نشده و سبوس آن گرفته نشده باشد

نان سفید (حواری)

نان سنگک

سویق های جو و گندم و خاصیت‌ آنها بر مبنای طب سنتی

در حالت عمومی سویق همان قاووت است، مثل آرد نخودچی و قوتو کرمانی.

ولی در طب اسلامی سویق عبارت است از؛ تفت داده آرد برخی حبوبات، بدین صورت که مثلا آرد گندم را تفت می‌دهند و سبوس گندم را نیز جداگانه تفت می‌دهند، بعد از الک کردن آنها را با هم مخلوط می‌کنند. (سویق گندم)

امام صادق علیه السلام:سویق گوشت می‌رویاند و استخوان را محکم می‌کند.

به کودکانتان در خردسالی سویق بدهید، چرا که گوشت را می‌رویاند و استخوان را محکم می‌سازد.
-حتی برای مولود تازه سفارش نمودند.

-مفید برای خانم باردار.

-بهترین جایگزین فولیک اسید و قرص آهن درون تب دار را از سویق پر کنید، ۳ بار شسته شود و آنگاه به او بدهید.

سویق، صفرا را از تن، و بلغم را از معده، کاملا جدا می‌کند و هفتاد گونه بلا را دور می‌کند.

خوب غذایی است سویق اگرگرسنه باشی تورانگه می‌دارد و اگرسیرباشی غذایت را هضم می‌کند ،برای برسام (ورم پرده حجاب حاجز) مفید است و صالح برای آن است که غذای بیمار باشد گوشت را می‌رویاند و استخوان را محکم می‌کند و اگر کسی چهل روز از آن بخورد شانه هایش پر از نیرو میشود سودا و بلغم را از معده می‌کند؛ و هفتاد نوع بلا را دفع می‌کند و مغز حیوانات را هضم می‌کند و شفای کسی است که آن را خورده. سه کف دست آرد بو داده اگر صبح ناشتا بخورند سودا و بلغم را می‌خشکاند و چیزی از آن باقی نمی‌گذارد و اگر پدر و مادر بخورند بچه ی آنها قوی می‌شود، اگر سه بار شسته شود و از ظرفی به ظرفی ریخته شود تب را می‌برد. آرد بوداده همراه روغن زیتون گوشت را می‌رویاند و استخوان را سخت، پوست را نازک و بر باه می‌افزاید.

 سویق گندم

آرد گندم را بدون روغن با حرارت غیر مستقیم تفت داده

سبوس گندم را مثل همان تفت داده

باهم مخلوط ومصرف کنید.

آرد و سبوس باید بسیار آسیاب شوند

به اندازه مساوی از هرکدام تفت داده شود مثلا از هرکدام نیم کیلو پس از آسیاب شدن…

چاق کننده ست و بسیار مناسب کودکان، زنان باردار و…

سویق جو تقویتی ست

اول سبوس جو را تفت دهید سپس آسیاب کنید،

بعد آرد جو را تفت دهید

هر دو بدون روغن تفت دهید

با حرارت غیر مستقیم

اندازه مساوی از هرکدام

خواص سویق :

۱-سویق چاق کننده ست و استخوان ساز.

۲-خانم باردار مصرف کند فرزندش معلول به دنیا نمی‌آید.

۳-سویق جو یکی از درمان های دیابت است.

۴-سویق با شکر برای کودکان مفید است و برای مردان مضر است.

۵-مقداری روغن زیتون روی سویق ریخته شود و مصرف شود افزایش جماع، نازک کردن وزیبا کردن پوست صورت (روغن فقط اضافه شود تفت داده نشود)

۶-با خرما، شیر و عسل هم می‌شود استفاده کرد.

۷-هضم کننده کله پاچه درصورتی که بعد از خوردن کله پاچه مقداری سویق خورده شود.

۸-سویق شسته شده برای تقویت ساق پا مفید و لازم است (مناسب کسانی که نمی‌توانند راه بروند، فوتبالیست ها، شکستگی استخوان، پوکی استخوان و…)

ب- گوشت ها

گوشت به مجموعه بافت های ماهیچه ای و چربی و … می‌گویند که برای مصارف خوراکی استفاده می‌شود. در زبان هندی به گوشت ماس گفته می‌شود. یکی از فواید گوشت تامین انرژی بدن است و از دیگر خواص آن افزایش توان محافظ بدن است. گوشت سالم ظاهری دارای رنگ قرمز و درخشنده و همچنین ارتجاعی دارد.

معیارهای انتخاب بهترین گوشت:

• زمان مصرف گوشت
• مکان
• چاقی / لاغری
• نر و ماده
• پیر یا جوان
• اختلاف رنگ
• وحشی یا اهلی
• دریایی
• خشکی
• اقلیم
• نوع تغذیت
• استرسی بودن یا نبودن
• عناصر تشکی دهنده خاک منطقه
• اندام های مختلف حیوان ناشی از تاثر پذیری گیاه
• در میان غذاها گوشت بیشترین غذاییت را دارد؛ یعنی در حجم مشابه با سایر خوردنی ها مقدار انرژی و رشد دهندگی بیشتری دارد. منتها هضم آن نسبت به سایر غذاهای اصلی انسان سخت تر است، بنابراین افرادی که دارای بدن های ضعیف و کم فعالیت و یا معده های ضعیف هستند، نمی‌توانند هر گوشتی را به هر میزانی استفاده کنند.

افراد سالم و مخصوصا کسانی که فعالیت های بدنی زیادی دارند حتما به گوشت نیاز بیشتری دارند. گوشت بسیار مقوی و خونساز است. مزاج اکثر گوشت ها گرم و تر است و باید توجه داشت که نوع حیوانات، چاق و لاغری، نر و ماده بودن، سن، میزان حرکت، جثه، رنگ مو، وحشی و اهلی بودن، دریایی یا خشکی بودن، پیر یا جوان، از چه اقلیمی، نوع تغذیه، استرس داشتن یا نداشتن، عناصر تشکیل دهنده خاک، منجر به ایجاد اختلاف های زیادی در خصوصیات و خواص گوشت‌ آنها میشود.

گوشتها معمولا در قدیم تازه مصرف می‌شدند. اما گاهی و علی الخصوص در عصر حاضر، گوشت ها را برای مدتی از طریق منجمد کردن و یا به روش های قدیمی نمک سود و دودی کردن نگهداری می‌کنند.

به طور کلی مصرف گوشت ترجیحا و تاکیدا به صورت تازه توصیه شده که دارای بهترین خواص است؛ خون بسیار خوب و سالمی تولید کرده، تعادل مزاج و سلامتی را برهم نمی‌زند. البته در صورتی که با تدابیر مربوطه و میزان معتدل مصرف شود؛ اما هر چه که گوشت بیشتر بماند و از زمان ذبح بگذرد یا به صورت یخ زده یا کنسرو و علی الخصوص دودی شود نه تنها خواص آن کاهش می‌یابد و هضم آن مشکل تر خواهد شد بلکه عوارضی را هم ایجاد خواهد کرد.

به طوری که حدیث معتبری وجود دارد که می‌گوید دو چیز است که در آنها هیچ خاصیتی نیست و فقط ضرر است و یکی از آن دو چیز گوشت خشکیده و مانده است. هرچه مدت زمان فریز شدن و نگه داشتن گوشت بیشتر شود، عوارض آن هم بیشتر خواهد شد.

گوشت های مانده، خون غلیظ تر و تیره تری در بدن تولید می‌کنند که منجر به بروز بیماریه ای مختلف و اصطلاحا افزایش تولید سودا و بیماری های مربوطه شده و میزان گرمی و تری کمتری را در بدن ایجاد خواهد کرد و یا بالعکس منجر به سردی بدن خواهند شد. بنابراین با توجه به اهمیت گوشت بسیار لازم است که نکاتی را راجع به انواع گوشت بدانیم. در پختن گوشت از رب گوجه فرنگی استفاده نشود.

اهمیت گوشت گوسفند در طب سنتی

نوع مزاج: گرم و تر
مصلح: گشنیز، سماق، مرزه

این گوشت ضمن آن که مناسب ترین گوشت برای انسان است، باعث تقویت قوای انسان شده و خونسازی می‌کند. همچنین موجب تقویت قوای جنسی و تولید سلول های جنسی خوب می‌شود. بهتر است گوسفند نر باشد و سنی حدود 6 ماه یا کمتر داشته باشد در واقع بره باشد.

میزان غذاییت، حرارت و رطوبت گوشت گوسفندی از گوشت بز بیشتر است. بنابراین گوشت گوسفندی بیشتر چاق میکند چربی بیشتری دارد و نرم تر است. هضم آن راحت تر است. برای افراد ورزشکار و دارای مشاغل همراه با فعالیت سخت بدنی و سرد مزاجان و همچنین برای استفاده در اقلیم های سرد و یا فصول سرد مفید تر است و همچنین محرک قوای جنسی است و از طرف دیگر مواد زاید بیشتری هم (نسبت به گوشت بز) تولید می‌کند و توصیه شده که به عنوان مصلح همراه یا بعد از گوشت گوسفندی از چیزهای ترش یا قدری ترشیجات یا آبغوره و سرکه استفاده شود که حرارت بیش از حد نشده و هضم آن راحت تر شود.

مصرف لیمو و یا ترشی همراه آبگوشت و یا مصرف سماق همراه با کباب و یا خوابانیدن گوشت قبل از کباب شدن در مایع حاوی آبلیمو و سرکه و برخی ادویه جات همه به همین دلیل است که از قدیم بوده و هم منجر به تعدیل مزاج و هم راحتی هضم گوشت می‌شود. از طرف دیگر گوشت بز که نزدیک به گوشت گوسفند است غذایی است، حرارت و رطوبتش کمتر بوده یعنی برای افراد گرم مزاج مناسب تر است و کسانی که می‌خواهند زیاد چاق نشوند بهتر است از گوشت بز استفاده کنند و لذا در رژیم های لاغری مخصوصا برای افراد دارای مزاج گرم درصورت نیاز به مصرف گوشت بهتر است از گوشت بز استفاده شود.

مداومت در حد تعادل بر مصرف این گوشت ها بدن را اذیت نمیکند و مزاج را بر هم نمی‌زند. لذا هضم آن هم قدری مشکل تر است. البته فضولات کمتری تولید می‌کند؛ پس در تابستان بهتر است از این نوع گوشت استفاده شده و اگر زیاده روی شود منجر به بروز بادها و گازهایی در بدن و یا نفخ شده و ایجاد یبوست و گاهی کاهش نیروی بدنی و لاغری میشود. مصلح گوشت بز گرمی جاتی چون خرما، گردو، نارگیل و ادویه جات تند است؛ مخصوصا برای افرادی که دارای مزاج سرد هستند و می‌خواهند این گوشت را مصرف کنند.

گوشت گوسفندی که خیلی چاق نباشد و یا بزی که تا حدودی چاق باشد، به اعتدال نزدیک تر است. بهتر است گوشت بز را همراه با پیاز، روغن زیتون و نخود به صورت آبگوشتی تهیه کرد. مسلما گوشت بره و بزغاله نسبت به گوشت گوسفند و بز بسیار بهتر، قابل هضم تر و مفیدتر بوده و خون سالم تری در بدن تولید می‌کند و به اعتدال نزدیک ترند و مواد زاید کمتری هم ایجاد می‌کنند.

برای افرادی که فعالیت بدنی زیادی ندارند و یا هضم ضعیفی دارند و یا در سنین خیلی بالا و یا پایین هستند و یا تازه از بیماری فارغ شده اند گوشت های بره و بزغاله بسیار مفید است و توصیه می‌شود. هرچه گوشت بهتر پخته شود و اصطلاحا جا بیفتد هضم آن سریع تر شده، البته غذاییت آن کمی کاهش می‌یابد. در مورد گوشت گوسفند و بز، بهتر است گوشتی استفاده شود که در همان روز ذبح شده باشد و از حیوانی باشد که در چمن و علفزارها چرا کرده باشد، نه این که در جایی نگهداری شده باشد.

در طب سنتی قسمت بالای بدن شامل سردست (طرف راست بهتر از سمت چپ است) و گردن بهتر از قسمت های پایین بدن شامل ران است. ران ها گوشت سفت تر و قوی تری دارند و هضم‌ آنها هم سخت تر بوده و خون غلیظ تری در بدن تولید می‌کنند. اما گوشت قسمت های بالایی بدن و مخصوصا گوشت قسمت های داخلی مثلا فیله نرم تر و هضم‌ آنها راحت تر است.

گوشت ها را میتوان به صورت کباب شده، در خورشت ها و یا به صورت آبگوشت و یا سرخ کرده مصرف کرد که البته بدترین نوع مصرف، سرخ شده است؛ به طوری که در طبیعت این گونه آماده سازی گوشت وجود ندارد. کسانی که مزاج خشکی دارند بهتر است گوشت را به صورت آبگوشتی و پخته شده همراه با آب آن مصرف کنند و مخصوصا برعکس کسانی که مزاج های سرد و تر دارند بهتر است گوشت را به صورت کباب شده و خشک تر مصرف کنند. افرادی که مزاج های سرد و خشکی دارند بیشترین نفع را از این گوشت های قرمز برده و لازم است که بیشتر مصرف کنند و برعکس افرادی که دارای مزاج های گرم و تر می‌باشند، نباید در مصرف گوشت قرمز زیاده روی کنند چون منجر به چاقی و غلبه خلط خون و عوارض مربوطه خواهند شد.

بز
نوع مزاج: سرد و خشک
مصلح: نمک، فلفل، پیاز، دارچین، زیره، بادام، خرما

گوشت گاو در طب سنتی

نوع مزاج: گرم و خشک
مصلح: دارچین، فلفل، زنجبیل، پیاز، سکنجبین، گلپر، سیر، زیره

گوشت گاو به شدت سودازا بوده، خون را غلیظ کرده و برای کبد مضر است و استفاده از آن سبب تیرگی پوست صورت، افسردگی، وسواس، جذام، واریس، بزرگ شدن طحال، ورود زردآب به روده و بیماری های سوداوی می‌گردد. گوشت گاو و فرآورده های آن مانند سوسیس و کالباس باعث اختلالات خواب، ضایعات پوستی وعدم تمرکز می‌شود.
بهترین فصل خوردن آن فصل بهار است .
توصیه می‌شود به جای آن از گوشت گوساله یک ساله، گوشت شتر جوان، گوسفند نر جوان، بره یک ساله، بزغاله، بوقلمون، مرغ و خروس محلی استفاده نمود.

گوشت گاو حرارت و رطوبت کمتری نسبت به گوشت گوسفندی دارد و لذا اصطلاحا گفته میشود سرد است که این در مقایسه با گوشت گوسفند است. هضم آن مشکل بوده، خون غلیظ و حاوی سودا تولید می‌کند و عوارض سودا در اثر مصرف زیاد آن در بدن ایجاد می‌شود. البته غذاییت خیلی زیادی دارد، لذا فقط برای افراد ورزشکار و دارای مشاغل با فعالیت بدنی سنگین توصیه می‌شود و اصلا برای افراد پشت میز نشین و مشاغل سبک توصیه نمی‌شود.

گوشت گوساله در طب سنتی

نوع مزاج: گرم و تر
مصلح: گشنیز، سماق، مرزه

گوشت گوساله طبیعتش گرم و تر است و به گوشت گوسفندی نسبتا نزدیک است. گوشت گوساله که منظور سن کمتر از یک سال است، گوشت نسبتا مفیدی بوده و هضم آن بسیار راحت تر از هضم گوشت گاو و عوارض آن کمتر است. خون نسبتا معتدلی تولید کرده و بطور کلی مصرف آن بسیار بهتر از مصرف گوشت گاو است.

شتر:
نوع مزاج: گرم و خشک
مصلح: پختن با نمک و شوید، فلفل، سرکه ،زیره

این گوشت حاوی پروتئین هایی با ارزش غذایی بالا و تعدادی از ویتامین های مفید و مورد نیاز بدن نظیر ویتامین های گروه B و برخی از عناصر معدنی مهم نظیر آهن، فسفر و کلسیم است.
طبع این گوشت گرم و خشک است و مزه آن شیرین. این گوشت به دلیل داشتن مقدار زیادی کلسیم و فسفر برای کسانی که استخوان درد یا درد مفاصل دارند، فوق العاده مفید است و پزشکان خوردن آن را هر چند وقت یکبار به افراد بالای 60 سال توصیه میکنند.
مصرف این نوع گوشت، به ویژه اگر همراه با سبزیجات پخته شده باشد (مثلا در آش) آرامشبخش و باعث روانشدن ذهن میشود.
گوشت شتر در مقایسه با گوشت گاو میزان کمتری چربی، پروتئین دارد.
اما نسبت آهن و روی در گوشت شتر کمتر از میزان آن در گوشت دام های اهلی دیگر است.
گوشت شتر حرارت دارد و افرادی که مزاج گرم دارند بهتر است کمتر از این گوشت مصرف نمایند .
کالری بسیار بالای گوشت شتر قوای بدنی و استقامت را زیاد می‌کند و توصیه می‌شود که خانم های باردار و شیرده، ورزشکاران و افراد کهنسال از خوردن آن غافل نشوند.

معمولا از قلم و کوهان شتر در درمان درد پا و کمر و دردهای روماتیسی استفاده می‌شود.
گوشت مرغ :

- بهترین مرغ آن است که در چراگاه بزرگ شود (محلی) و بدترین آن که به صورت مصنوعی (صنعتی) تغذیه گردد.

- بهترین طیور از نظر هضم و غذائیت جوجه خروسی است که تازه شروع به خواندن کرده است .
-مرغ جوان محلی و جوجه آن برای چاق کردن بدن، تقویت مغز و معده های مرطوب، تصفیه پوست صورت و صدا مفید است.

 جگرمرغ کثیرالغذا، چاق کننده و دیرهضم است. (حتی الامکان از خوردن آن اجتناب شود)
-در بیماری صفراوی و گرم، خوردن جوجه خروس مفید است.

- برای تقویت عقل بسیار مناسب است

- رافع خیالات است

- زیاد کننده جوهر دماغ است

-گوشت مرغ در مقایسه با گوشت گاو، چربی اشباع کمتری دارد. با این حال پوست مرغ دارای مقدار زیادی چربی اشباع است و به همین دلیل قبل از پخت، باید پوست آن را کاملا جدا کرد. مرغ منبع بسیار خوبی از ویتامین B3 (نیاسین) و B6 است.
گوشت مرغ همچنین یک منبع خوب سلنیوم می‏ باشد. سلنیوم یکی از اجزای بسیار مهم واکنش‏ های متابولیکی در بدن می‏ باشد که عبارتند از متابولیسم هورمون های تیروئیدی، سیستم دفاعی آنتی اکسیدانی و سیستم ایمنی. مطالعات گوناگون نشان داده است که بین بروز سرطان ها و دریافت سلنیوم یک ارتباط مهم وجود دارد. سلنیوم مانع سرطان می‌‏شود.

بال و گردن مرغ :

-معتدل و گرمی مایل است.

-بهتر است از مرغ خانگی جوان باشد.

- برای کسانی که تازه از بستر بیماری برخاسته اند مفید است.

- اگر با روغن خوب پخته شود مضراتش از بین می‌رود و زود هضم می‌شود.

- مرغ با آلو پخته شود.

بوقلمون:
نوع مزاج: گرم و تر
مصلح: گشنیز و سماق

گوشت بوقلمون :
گوشت بوقلمون نسبت به گوشت قرمز و گوشت مرغ و بلدرچین، کالری کمتری دارد. علت آن هم مقدار چربی کمتر آن نسبت به سایر گوشت ها، حتی گوشت مرغ است.
150 گرم گوشت بوقلمون حدود نیمی از اسید فولیک مورد نیاز روزانه را تامین می‌کند. همچنین منبع خوبی از سلنیوم، روی و پتاسیم و ویتامین ‏های B1، B3 B6 و B12 است.

بوقلمون LDL خون را کاهش می‏‏ دهد، آرامش و سرحالی ایجاد می‏ کند، از سرطان نیز جلوگیری می‏ کند، ترشح هورمون تستوسترون را افزایش می‏ دهد و سیستم ایمنی را تقویت می‏ کند.
یکی از ویژگی های منحصر به فرد گوشت بوقلمون نسبت به سایر گوشتهای سفید، ویتامین A موجود در آن است که نقش مهمی در تقویت سیستم ایمنی بازی می‌کند، لذا مصرف آن در فصل سرما و به خصوص به کودکان و سالمندان توصیه می‌شود.تنها باید توجه نمود که گوشت بوقلمون دارای اسید آمینه پورین است، لذا مبتلایان بیماری نقرس باید آن را به میزان خیلی کم مصرف کنند و همچنین گوشت بوقلمون دارای مقدار کمی اگزالات است. لذا بیماران مبتلا به سنگ کلیه اگزالاتی، خیلی کم باید از آن استفاده نمایند.

شترمرغ :
تحلیل برنده باد و برطرف کننده و قاطع بلغم (بلغم را می‌شکند) است. (محلل ریاح، با حرارت خودش ماده ساکن در عضوی را تحلیل برده و به بخار تبدیل می‌شود.)
خوردن گوشت آن برای فلج، لرزش، درد مفاصل وکمر، بیماری های سرد رحم مفید بوده و خوردن روغن پیه آن برای تکلم کودکان و رفع سردی بدن نافع است. مالیدن آن به بدن و پاها باعث سرعت حرکت اطفال می‌شود. دیر هضم بوده وبرای گرم مزاجان مضر (مصلح آن سرکه است) است .
گوشت شتر مرغ بر خلاف سایر پرنده ها قرمز رنگ است و از نظر بافت ظاهری و طعم شباهت زیادی به گوشت گاو دارد، با این تفاوت که میزان آهن آن بیشتر از گوشت گاو است. لازم به ذکر است که میزان چربی و انرژی گوشت شتر مرغ حتی از بوقلمون و مرغ که از گوشت های سفید محسوب می‌شوند نیز پائین تر است.
بنابراین گوشت شترمرغ برای بیماران قلبی- عروقی، افراد دچار چربی خون و فشارخون بالا و کسانی که چاق هستند؛ می‌تواند غذای بسیار مناسبی باشد. (به علت بالا بودن نسبی میزان اسید چرب امگا 3 )
گوشت شتر مرغ نیز بر خلاف گوشت گاو زمان پخت پایین تری دارد.
مقدار سدیم:
کمی میزان سدیم در گوشت شترمرغ در مقایسه با گاو و جوجه یکی از مزایای این نوع گوشت مخصوصاً در افرادی که نیاز به مصرف غذاهای کم نمک (نظیر افراد با فشار خون بالا) دارند، است.
مقدار آهن:
گوشت شترمرغ آهن مناسبی را برای افراد کم خون و زنان باردار فراهم میکند.

اردک :

نوع مزاج: گرم و خشک
مصلح: پختن با سرکه، کرفس، پونه، نخود، شوید، تره، دارچین، سکنجبین
گرم ترین پرنده اهلی بوده و غذاییت آن زیاد و دیرهضم و نفاخ است. چاق کننده بدن، دفع کننده بادهای گرم و تقویت کننده نیروی جنسی است. خوردن زیاد آن تولید خون غلیظ می‌کند به جز بازو و جگر آن که خون صالح تولید می‌کند. چربی آن گرم، لطیف، و ملین و محلل است.
تخم اردک غلیظ تر و دیر هضم تر و غذاییت آن ضعیف تر از تخم مرغ است.
بهترین شکل مصرف آن پرکردن شکم با پیاز و روغن زیتون وادویه است.

بلدرچین:
نوع مزاج: گرم و خشک و کثیر الغذا است.
مصلح: روغن کنجد و زیتون، روغن بادام، آب انار

گوشت و تخم بلدرچین به لحاظ ارزش غذایی و درمانی، بسیار مورد توجه است. میزان پروتئین موجود در گوشت این پرنده از پروتئین گوشت سایر پرندگان و نشخوارکنندگان معمولی 10- 5 درصد بیش تر است.
گوشت بلدرچین منبع خوب نیاسین، فسفر، مس، تیامین، ریبوفلاوین، ویتامین B6، روی، آهن و سلنیوم است. گوشت این پرنده، کلسترول کمی دارد، لذا افراد در هر گروه سنی میتوانند از آن استفاده کنند.
تخم بلدرچین در مقایسه با تخم مرغ، به مراتب ارزش غذایی بالاتری دارد و برای کودکان به جهت سخن گفتن مفید است.

-تقویت کننده قوای جنسی زنان است.

-باعث تشنگی می‌شود.

- زیاده روی در مصرف آن، امراض پوستی را گسترش می‌دهد. همچنین باعث سردرد می‌شود.

کبک :

نوع مزاج: گرم و خشک
مصلح: سکنجبین
از خانوادۀ ماکیان با خصوصیات پرندگان وحشی شکاری است. کثیر الغذا، سریع الهضم، و خون صالح تولید می‌نماید.
میزان پروتئین موجود در گوشت این پرنده در مقایسه با دیگر پرندگان 5 تا 10 درصد بیشتر است به همین دلیل است که در اغلب نقاط دنیا پزشکان برای بیماری هایی چون ضعف اعصاب، سردی مغز، سردی سینه، ناراحتی های روانی و بی خوابی مصرف این گوشت را توصیه می‌کنند.
این گوشت به دلیل چربی و کلسترول بسیار پایین از بروز بیماری های قلبی و عروقی پیشگیری کرده و به دلیل غنی بودن ازپتاسیم، مصرف به اندازه ی آن برای افراد با فشار خون بالا مانعی ندارد.

- باعث ازدیاد نیروی جنسی می‌شود
گوشت کبک می‌تواند نیاز بدن به فسفر، منیزیم و گوگرد را تامین کند و به تقویت حافظه و قوای جنسی بیفزاید و ضعف عمومی بدن را هم برطرف سازد.
گوشت کبک کمتر تولید اسید اوریک می‌کند، فعالیت کلیه را افزون می‌سازد و به دفع سموم بدن یاری فراوان می‌رساند.
به اشخاصی که تب دارند گوشت کبک می‌دهند زیرا به پاها قوت می‌دهد و تب را قطع می‌کند.
ویتامین B6 سبب تقویت سیستم ایمنی می‌شود. مواقعی که بدن نیازمند مقابله با میکرو ارگانیسم هاست به ویژه در فصل سرد سال، مصرف غذاهای حاوی ویتامین B6 مانند انواع گوشت ها به ویژه گوشت کبک میتواند از بسیاری عفونت های تنفسی پیشگیری کند.

-چاق کننده و برای افراد گرم مزاج مضر است و در شهرهای گرم بهتر است که استفاده نشود.

ماهی :

نوع مزاج: سرد و تر
مصلح: پختن با دنبه یا کنجد، زنجبیل، آویشن، عسل، ادویه گرم

صالح الکیموس، زود هضم، مرطوب کننده، چاق کننده، شیر افزا بوده، در گرم مزاجان محرک نیروی جنسی، مصلح خلط های گرم است. برای بیماری های ریوی، ضعف کبد و کلیه گرم و پیچش روده موثر است. برای سرد مزاجان و مرطوبین، افرادی دارای مغز مرطوب و معده بلغمی، مضر است که با پختن در روغن گاو یا مصرف مصلحات گرم ضرر آن برطرف میشود.
کباب روی آتش بهتر از سرخ کردن آن در روغن است. ماهی را اگر در روغن سرخ کنند باعث تشنگی شده و دیر از معده دفع می‌شود .
آشامیدن آب بلافاصله بعد از خوردن ماهی بسیار مضر و موجب بیماری های مزمن می‌گردد. خوردن همزمان آن با شیر و تخم مرغ و گوشت حیوانات خشکی بسیار مضر است .
غذاهای دریایی دارای پروتئین بالا، چربی کم، کلسترول کم و همین طور دارای ویتامین ها و املاح می‌باشند. توجه داشته باشید که میگو دارای کلسترول زیادی است، اما با این حال مقدار کلسترول در میگو کمتر از مقدار آن در گوشت قرمز است.
گوشت ماهی دارای ویتامین های B، A و D کلسیم و فسفرو دارای مقدار کمی آهن، مس و سلنیوم است.
ماهی هایی که در آب های شور زندگی می‌کنند، دارای مقدار زیادی یُد می باشند. لازم به ذکر است که ماهی دارای مقدار بسیار کمی سدیم است و به همین خاطر برای رژیم های کم نمک توصیه میشود .
تخم ماهی قطع کننده بلغم بوده و برای کلیه و طحال و دفع بادهای بدن مفید است ولی برای افراد گرم مزاج مضر است .
چربی ماهی از 2 نوع اسید چرب غیر اشباع امگا 3 به نام های EPA و DHA است و در نتیجه برای بیماری های قلبی و عروقی مناسب است .
- مقدار تری گلیسیرید خون را کم می‌کند. تجمع پلاکت های خونی را کم می‌کند. عملکرد سلول های خون رسان را زیاد می‌کند. ضربان قلب را تنظیم می‌کند. سلامت مغز را تامین می‌کند و برای بیماران مبتلا به MS مفید است. مشاهده شده که افراد MS با مصرف ماهی، علائم و نشانه های این بیماری را کمتر بروز می‌دهند.

- مداومت در مصرف ماهی در مناطقی که عادت ندارند باعث ضعف معده، بویژه افراد با معده بلغمی، بیماری برس و بزرگ شدن شکم می‌شود

-بهترین ماهی برای کلیه مزاج ها ماهی کیلکا و قزل آلا است.

- گوشت اطراف بال ها و دم لطیف تر است.

-گوشت ماهی باعث تقویت نیروی جنسی و نغوظ خوب می‌شود.

- برای کسانی که با خوردن ماهی دل آشوبه می‌گیرند مصلح آن آب زیره کرمانی است.

- استحمام با آب سرد بعد از خوردن ماهی مضر است.

- تخم ماهی برای تقویت نیروی جنسی، تقویت نیروی بدنی و ازدیاد منی مفید است.

میگو :

نوع مزاج: گرم و تر
مصلح: سرکه، نعناع با سکنجبین مسهل است

-میگو صالح الکیموس و دیر هضم

-مولد و محرک نیروی جنسی

-گرم کننده کلیه و رحم

- مناسب برای حمل و زایمان طبیعی

-برای بیماری هایی مانند افسردگی، بیماری های عفونی ریوی، وسواس، بسیار مفید است.

- پختن با برنج به صورت شیر برنج و یا فرنی باعث افزایش طول عمر و زیبایی پوست می‌شود.

گوشت آهو بهترین گوشت شکار

گوشت های شکار خیلی توصیه نمی‌شوند. چون هضم‌ آنها سخت بوده و خون غلیظی تولید می‌کنند ولی در میان گوشت های شکار گوشت آهو بهترین است و به مزاج انسان نزدیک ترین است. هضم آن راحت و سبک و طبع آن گرم و خشک است، لذا برای مزاج های سرد دارای ضعف بسیار مفید است.

حیواناتی که در کوه زندگی می‌کنند نسبت به حیواناتی که در دشت هستند گوشت های سفت تر، خشک تر، غذاییت کمتر و البته فضولات کمتری دارند و هرچه به سمت حیوانات اهلی می‌رویم گوشت های نرم تر، غذاییت بیشتر و البته فضولات بیشتری خواهند داشت.

چند نکته مهم:
افراد دارای مزاج گرم وخشک از مصرف بیش از حد گوشت قرمز، گوشت پرندگان کوچک و تخم مرغ جلوگیری کنند و به جای آن از گوشت های دارای طبع سرد و تر استفاده نمایند .
افراد دارای مزاج گرم و تر از انواع غذاهای دریایی استفاده نمایند و این افراد مصرف بیش از حد تخم مرغ، گوشت گوسفند، بره، بوقلمون، اردک و جگر سیاه را در برنامه غذایی خود نداشته باشند.
افراد دارای مزاج سرد و تر از خوردن گوشت گاو خودداری نمایند و بیشتر از گوشت شتر، بره، کبوتر، سار، گنجشک، بوقلمون و مرغ محلی استفاده نمایند .
افراد دارای مزاج سرد و خشک پرهیزاتی در گوشت گاو، گوشت شترمرغ، ماهی دودی و شور داشته باشند. و گوشت بره، شتر، کبوتر، گنجشک، سار، مرغ محلی و تخم مرغ محلی مناسب است.

زرده تخم مرغ نیم برشت به عنوان غذای مکمل و اولیه برای بچه ها مناسب است چون هضم کودک خیلی قوی نیست و نیاز به غذاهای لطیف دارد.
شخصی که فعالیت جسمی زیادی ندارد نباید مواد کثیرالغذا را به مقدار زیاد مصرف کند.
گوشت گنجشک و گوشت سار وگوشت کبوتر برای کودکان صرعی و کودکانی که دیر زبان باز می‌کنند و یا دیر راه می‌روند بسیار مفید است .
و در نوع پرندگان هرچه بلند پروازتر باشد گوشت آنها گرمتر است.
پاچه گوسفند وسیرابی همراه با سوپ جو یا بدون آن برای افرادی که یبوست دارند و از کولیت روده رنج می‌برند سودمند است .
گوشت ماهی –گوشت بزغاله و مرغ چاق شده برای افزایش شیر در زنان توصیه می‌شود.
بیماران صرعی باید از خوردن گوشت غلیظ مانند: گوشت گاو، گوسفند، بز و غذای نیرومند و گوشت ماهی اجتناب کنند. تنها گوشت جوجه، گنجشک بخورند. گوشت بز که کم رطوبت و خشک دهنده است نیز مفید است .
غذاهایی که برای سوءمزاج سرد کبد مناسب است شامل :گوشت گنجشک، مرغ، کبک و غاز است .
غذاهایی که برای سوءمزاج گرم کبد مناسب است شامل: گوشت بزغاله و کبک است.
برای تقویت مغز می‌توان از مغزحیوانات و گوشت پرندگان استفاده نمود .
در سردردهایی که ناشی از غلبه صفرا است می‌توان ازآش گشنیز و اسفناج و عدس با گوشت جوجه خروس همراه ترشی ها نظیر آبغوره، آب لیمو، آب انار و آب آلو استفاده نمود .
در سردردهایی که از غلبه بلغم ناشی می‌شود می‌توان از مرغ محلی یا کبک با دارچین و فلفل و زیره استفاده نمود .
و سردرد های غلبه سودا از گوشت خروس و مرغ محلی و تخم مرغ استفاده کند .
در بی خوابی های ناشی از خشکی و گرمی (علامت: سبکی سر، خشکی چشم و زبان وبینی و گرمی پوست سر)، جوجه مرغ محلی، پاچه وسیرابی، گوشت بزغاله مناسب است و در فراموشی های ناشی از سردی و رطوبت میتوان از مرغ محلی و گوشت گوسفند به همراه نخود و زیره و دارچین استفاده نمود .
در فراموشی های ناشی از گرمی و خشکی از جوجه خروس، گوشت گاو استفاده نماید.
در هنگام ضعف در کبد گرم آش جوجه مرغ به همراه آبغوره غذای مناسبی است و در ضعف در کبد سرد مرغ محلی را با ادویه مناسب مانند زعفران، هل و میخک و مویز ترکیب کرده و میل نمایند .
و به طور کلی گوشت سردست و گردن از گوشت ران بهتر است.

نتیجه گیری :
استفاده از گوشت 1-2 بار در هفته مشکلی برای انسان ایجاد نمی‌کند. اما استفاده مکرر آن موجب افزایش کلسترول، نقرس و سایر بیماری های مفصلی می‌گردد. رسول اکرم (ص) فرموده است: شیر گاو شفاء، روغن آن دوا و گوشت اش مرض است.

مزاج شناسی برخی از غذاهای پرمصرف

پاچه:
نوع مزاج: گرم و تر
مصلح: گلپر، سرکه، مرزه، زنجبیل، دارچین

جگر سفید
نوع مزاج: گرم و تر
مصلح: دارچین، خیساندن در سرکه و سپس کباب نمودن

جگر سیاه
نوع مزاج: گرم و تر
مصلح: نمک، دارچین، گشنیز، سرکه

خروس
نوع مزاج: گرم و خشک
مصلح: سرکه، آبغوره، سکنجبین

دل
نوع مزاج: گرم و خشک
مصلح: آویشن، زیره، فلفل، گلپر، خواباندن در روغن کنجد و سپس کباب نمودن

زبان
نوع مزاج: گرم و تر
مصلح: طبخ با سرکه و یا گشنیز خشک، زیره، مرزه

سیرابی
نوع مزاج: سرد و خشک
مصلح: گلپر، سرکه مرزه، زنجبیل، دارچین

غاز
نوع مزاج: گرم و خشک
مصلح: آب انار، زیره، دارچین، فلفل، زنجبیل

گنجشک
نوع مزاج: گرم و خشک
مصلح: آب انار، آبغوره، دارچین، هل

قلوه
نوع مزاج: سرد و خشک
مصلح: کباب نمودن با روغن زیتون، نمک و فلفل، دارچین

مغز
نوع مزاج: گرم و تر
مصلح: نمک، آویشن، دارچین، زیره

ج- شیرها (البان) و فرآوردهای آن

هرشیری مرکب از سه جوهر مختلف است: مائیت(آبی) و جبنیت( پنیری) و دسومت(چربی)که هر یک مزاج مخصوصی دارد. طبیعت مطلقه شیر، گرم در اول و تر در دوم است و به حسب غلبه هریک از سه جوهر گفته شده، طبیعت آن در گرمی و سردی و و تری وخشکی و اعتدال مختلف می‌گردد و اطبای هند جمیع شیرها را خام خوردن محدث امراض مختلفه می‌دانند مگر شیر زنان و الاغ. و بعضی شیر گاو تازه دوشیده که هنوز گرمی پستان در او باقی باشد، بسیار نافع و از قبیل آب حیات دانسته اند و غیر این دو سه شیر خصوص شیر بز را جوشانیدن بهتر می‌دانند و طریق جوشانیدن آن، آن است که به قدر ربع آن آب شیرین خالص داخل کنند و به آتش ملایم بجوشانند تا آب برود و شیر بماند پس بعداز سرد شدن بنوشند و شیر را بعد از دوشیدن، زیاده از چهار ساعت نگذارند، باید زود استعمال نمایند و باید اجتناب کنند از شیر حیوانی که تازه بچه آن مرده یا ساقط شده باشد و بسیار لاغر و یا مریض و یا حامله و یا تازه زائیده و یا قریب به انقطاع، که موجب امراض کثیره است (4).

جبنیت( پنیری) و دسومت(چربی) که هر یک مزاج مخصوصی دارد. طبیعت مطلقه شیر، گرم در اول و تر در دوم است و به حسب غلبه هریک از سه جوهر گفته شده، طبیعت آن در گرمی و سردی و و تری وخشکی و اعتدال مختلف می‌گردد. گفته شده، طبیعت آن در گرمی و سردی و تری و خشکی و اعتدال مختلف می‌گردد.

– شیر حیوانی که مدت حاملگی آن نزدیک به زمان حاملگی انسان باشداز نظر تغذیه مناسب تر است. پس شیرگاو که مدت حاملگی آن نیز نه ماه است برای تغذیه انسان و مخصوصا اطفال مناسب تر است.

– شیر بز و گوسفند بعد از شیرگاو، برای تغذیه مناسب می‌باشند.

– شیر حیوانی که در نیستان و بیشه چرا می‌کند تری و مائیت بیشتری دارد و شیر حیوانی که در کوه ها چرا نماید سبک تراست.

– بهترین شیر، شیر گاو جوان و چاق است که سالم بوده، هیچ گونه بیماری نداشته و همچنین در مراتع چریده باشد.

– در کتب طب سنتی هرجا شیر مطلق آورده شده باشد منظور شیر گاو است که دهنیت (چربی) بر آن غالب بوده و غلیظ نیز است. (شیر میش چربی و غلظت بیشتری از شیر گاو دارد.)

– شیر خوب قوام معتدل دارد سفید و صاف است طعم شیرین دارد و بدون بوی بد است.

– شیر حافظ رطوبات اصلی بدن است و برای فراموش کاری، مالیخولیا، افسردگی و سواس، خفقان و زخم عفونی ریه مفید است.

– شیر موجب تقویت قلب میشود.

– شیر سبب لینت شکم، افزایش تولید منی و نیروی جنسی شده همچنین چاق کننده نیز هست.

– مصرف شیر به صورت شیر برنج و فرنی موجب طولانی شدن عمر و خوش رنگی صورت میشود.

– شیر برای سوداویان وصاحبان مزاج سرد و خشک و معتادین به تریاک مفید است.

– مصرف همزمان شیر و چیز های ترش و شور و یا گوشت و تخم مرغ و ماهی و ترب و پیاز و میوه های تازه و سبزیحات و برخی حبوبات زیان آور است.

– مصرف غذا بعد از شیر و خوابیدن بدنبال آن سبب فاسد شدن شیر میشود.

– در مصرف شیر باید چند نکته را رعایت کرد: اول اینکه باید به مقدار معتدل خورده شود دوم آنکه در بعضی اوقات (نه بطور دائم) مصرف شود و نکته آخر اینکه با مصلحات آن مصرف شود.

– مصلح شیر در افراد با مزاج گرم، شکر و در مزاج سرد عسل، است که مانع انجماد و بسته شدن شیر در معده است.

– در مناطق گرم مخصوصا در جوانان، در فصل تابستان شیر پس از مصرف در بدن تبدیل به صفرا می‌شود.

– مناسب ترین فصل برای مصرف شیر در جوانان، بهار و در پیران، تابستان است.

– مداومت در خوردن شیر موجب تولید سنگ کلیه و مثانه می‌شود.

– مصرف زیاد شیر برای دندان و لثه زیان آور است همچنین میتواند بیماری هایی مثل بهق و برص ایجاد کند.

– روش جوشاندن شیر به این نحو است که به اندازه یک چهارم شیر، آب شیرین اضافه کرده سپس در حرارت ملایم بجوشانند تا آبی که افزوده شده تبخیر شود.

– لازم است از شیر حیوانی که تازه بچه آن مرده یا سقط شده باشد و نیز شیر حیوان بسار لاغر یا مریض و یا حامله و یا تازه زاییده اجتناب شود.

– شیر حیوانی که مدت حاملگی آن نزدیک به زمان حاملگی انسان باشداز نظر تغذیه مناسب تر است. پس شیر گاو که مدت حاملگی آن نیز نه ماه است برای تغذیه انسان و مخصوصا اطفال مناسب تر است.

و طبق گفته آن حکیم منافع شیر مشروط است به سه شرط:

– آنکه به اعتدال خورده شود

– آنکه در بعضی اوقات خورده شود با مصلح. در مزاج حار، شکر و در مزاج بارد، عسل که مانع انجماد و بسته شدن شیراست در معده و بهترین اوقات شیر خوردن، بهار است و در بلاد و امزجه حاره خاصه در مزاج جوان و فصل تابستان زود مستحیل به صفرا می‌شود و مردم جوان را در بهار موافق تر و پیران را در تابستان. و مداومت بر خوردن آن مولد سنگ گرده و مثانه و مضر دندان و گوشت آن و موجب تولید شپش و بهق و برص.

شیر گاو میش

از شیر گاو بسیار غلیظ تر و دهنیت و جبنیت بر آن غالب و ثقیل و بطی الهضم و سریع الاستحاله به خلط غالب و صفرا است.

شیر میش

که گوسفند باشد دهنیت و جبنیت برآن غالب و بهترین آن شیر میش سیاه است طبیعت آن گرم و تر. مقوی جوهر دماغ و نخاع و باه و نیکویی رنگ و رخسار و دفع مضرت جماع (4)

شیر بز

مائیت بر آن غالب است. دیگر گفته اند جبنیت آن زباده است و مایل به حرارت است. بعضی بارد در اول و رطب در دوم میدانند معتدل ترین شیر حیوانات است و از حیوان جوان فربه صحیح المزاج خالی از علت و مرض، و رنگ آن هم سرخ باشد بگیرند شیر آن را گرما گرم بنوشند، ملین بطن و مدر بول. به جهت قرحه مثانه و تقویت باه و تدارک ضرر جماع و عرق النسا حادث از گرمی و یبس. و در سایر افعال مانند شیر گاو است و آشامیدن آن به طریق ماء الجبن جهت اسهال صفراوی محرق و امراض صفراویه محترقه و سوداویه و یرقان و ترطیب بدن و تسمین آن و برای محرورین دوائی بهتر از این یافت نخواهد شد، بلکه دوا نیست، غذایی بهتر از این یافت نخواهد شد. اگر بخواهیم تفضیل خواص شیر را بیان کنیم دفترها کفایت نخواهد کرد و خاصیت آن بر طبیب حاذق عالم عاقل مخفی نیست.

شیر مادر

شیر مادر بدون شک بهترین غذا برای نوزاد بوده و ترکیب آن به گونه ای است که انرژی و مواد مغذی مورد نیاز را به صورت مناسب تامین می‌کند. همچنین حاوی عوامل اختصاصی و غیر اختصاصی ایمنی بوده که سیستم ایمنی نارس نوزاد را حمایت و تقویت کرده و از بدن در مقابل عفونت حفاظت می‌کند. همچنین تغذیه با شیر مادر از بروز اسهال و التهاب گوش پیشگیری می‌کند. واکنش های آلرژیک به پروتئین شیر مادر بسیار نادر است. علاوه بر آن نزدیکی مادر و نوزاد هنگام شیر دهی، موجب ارتباط عاطفی این دو شده و فواید تغذیه ای زیادی دارد. از طرف دیگر باعث کاهش مرگ و میر نوزاد شده و فواید بهداشتی زیادی برای مادر دارد (مانند آمنوره دوران شیردهی، کاهش وزن مادر، پیشگیری از سرطان). همچنین از نظر بهداشتی و اقتصادی سودمند است.

شیردهی مادرانی که دچار عفونت های خاصی بوده یا از داروهایی استفاده می‌کنندکه اثرات نا مطلوب بر روی نوزاد می‌گذارند، جایز نیست. برای مثال مادری که مبتلا به عفونت اچ آی وی باشد، آن را از این طریق به نوزاد منتقل خواهد کرد و یا مادری که از داروهای اعصاب استفاده می‌کند، این داروها در شیر او ترشح می‌شوند.

ترکیبات شیر مادر و شیر گاو

ترکیبات شیر مادر با شیر گاو متفاوت است و به همین دلیل مصرف شیرگاو تا حداقل یک سال برای نوزادان توصیه نمی‌شود.

هردو 20 کیلو کالری انرژی دارند ولی منبع انرژی هر کدام متفاوت است. مثلا 7-6 درصد از انرژی شیر مادر و 20 درصد انرژی شیر گاو از پروتئین است. کازئین موجود در شیرگاو ایجاد یک لخته (دلمه) نامتناسب می‌نماید که به سختی در معده نوزاد هضم می‌شود. در حالی که لاکتالبومین شیر مادر لخته (دلمه) نرمی تشکیل می‌دهد. که به راحتی هضم می‌شود. اسیدهای آمینۀ تورین وسیستین به مقدار بیشتری در شیر مادر دیده می‌شوند که برای نوزادان نارس ضروری هستند. لاکتوز 42 درصد انرژی را در شیر مادر و فقط 30 درصد انرژی را در شیر گاو تامین می‌کند. لیپیدها 50 درصد از انرژی را در شیر مادر و شیر گاو تامین می‌کنند. اسید لینولئیک که یک اسید چرب ضروری است، 4 درصد انرژی در شیر مادر و فقط 1 درصد انرژی در شیر گاو را تامین می‌کند.

تمامی ویتامین های محلول در آب شیر مادر نشان دهنده میزان دریافت غذای وی هستند. شیر گاو حاوی مقادیر کافی ویتامین های گروه B بوده، ولی ویتامین C آن کم است. هر دو شیر مقادیر کافی ویتامینA را تامین می‌کنند. شیر مادر نسبت به شیر گاومنبع غنی تری از لحاظ ویتامین E است.

میزان آهن در شیر انسان و گاو کم است ( 3/0 میلی گرم بر لیتر) تقریبا 50 درصد آهن شیر مادر و کمتراز 1 درصد آهن شیر گاو جذب می‌شود. کلسیم، فسفر و فلوراید شیر گاو به ترتیب 3 برابر، 6 برابر و 2 برابر شیر مادر است.

کمیته تغذیه AAP توصیه کرده که نوزادان زیر یک سال نباید با شیر کامل گاو تغذیه شوند، این نوزادان دریافت آهن، اسید لینولئیک و ویتامین E کمتراز حد معمول و دریافت سدیم، پتاسیم و پروتئین بیش از حد معمول دارند. شیر گاو ممکن است به میزان کمی باعث خونریزی از دستگاه گوارش شود. همچنین در دو سال اول زندگی، شیر کم چربی ( 2-1 درصد ) و بدون چربی در 12 ماه اول زندگی برای نوزادان مناسب نیست. نوزادان برای تامین انرژی خود باید حجم بالائی از شیر را همراه مقدار زیادی پروتئین هضم کنند، که در عین حال از نظر اسیدهای چرب ضروری، کافی نیست. علاوه بر آن جانشین های شیر، از قبیل شیرهای حاوی برنج، جو دوسر یا آجیل نیز نباید به نوزادان داده شود، مگر زمانی که به نسبت مناسبی به صورت مکمل مصرف شوند.

شیر مادر، افزایش دهنده ی فعالیت سیستم ایمنی است. سلول های خونی کامل و ایمنو گلبولین های موجود در شیر مادر، مسئول مبارزه و تخریب عفونت های وارده به بدن هستند. میزان و محتوای شیر مادر در افراد مختلف، در زمان های شبانه روز و با رشد کودک متغیراست.

شیر، از سری مایعاتی است که خوردن روزانه آن برای تمامی سنین امری بسیار مهم بوده و برای رشد کودکان ضرروری است. خوردن شیر باعث جلوگیری از پوکی استخوان می‌شود به علاوه برای دستگاه گوارش بسیار مفید است. در این مطلب به بررسی کلی شیر و همچنین فواید آن از دیدگاه طب سنتی می‌پردازیم.

مواد تشکیل دهنده شیر عبارتند از: آب، مواد آلی، و املاح معدنی.

مواد آلی عبارتند از: لاکتو گلوبولین، لاکتو آلبومین، کازئین و پروتئین ها.

مواد هیدرو کربن عبارتند از: لاکتوز(قند شیر) و کمی از قند های دیگر.

مواد چربی عبارتند از: گلیسریدها

املاح عبارتنداز: کلسیم، پتاسیم، سدیم، فسفیت و کلراید

ویتامین های A,B complex D,C, برای نمو تازه به دنیا آمده بسیار با ارزش و ضروری است. مقادیر ویتامین های A و Dدر شیر کم است.(7)

اگر شیر در حرارت معمولی قرار بگیرد به سبب عمل باسیل های آن ترش می‌شود و هنگامی که ترشی آن به 34/5 برسد، می‌بندد و دلمه می‌شود. از آب باقی مانده آن دوغ یا کشک درست می‌کنند. شیر دارای آنتی بادی های زیادی است که به موجود تازه به دنیا آمده مصونیت می‌دهد. این آنتی بادی ها از خون مادر به درون شیر راه پیدا می‌کنند.

کره (زبد)

کره ی حیوانی، اصل چربی است که یا از سرشیر یا از ماست زده شده گرفته می‌شود.
- مزاج کره حیوانی تازه، گرم و تر است اما هر چقدر که بماند و به اصطلاح کهنه شود رطوبت آن کمتر شده و رو به خشکی می‌رود.
- رنگ کره های محلی بر حسب اینکه از شیر چه حیوانی گرفته شده باشد روشن یا تیره است.
-اگر کره مرغوب باشد تحلیل برنده مواد زائد بدن

-کره گاو لطیف ترین کره ها است و طبیعت آن در اول گرم و در آخر آن تر است

-کره ملین است و سبب نضج اخلاط می‌شود

-چاق کننده و همچنین موجب باز شدن سده ها می‌شود

-برای صاف کردن صدا و خشونت نای وحلق و سرفه خشک مفید است

-خوردن کره با شکر و خشخاش فوق العاده چاق کننده است

-مالیدن کره بر بدن بالخاصیه موجب تغذیه بدن می‌شود

- زیاده روی در مصرف کره سبب ضعف و سستی دهانه معده و همچنین اشتها را کم می‌کند

- 15 مثقال کره با هفت مثقال شکر موجب مشکلات سوزش ادرار، گرفتگی مجاری ادرار و کمک به کوچک شدن پروستات می‌گردد.

-با عسل جهت خارج کردن عفونت خفیف ریه به کار می‌رود. همچنین با کمی روغن بادام تلخ نیز در این امر کاربرد دارد.

پنیر (جبن)

مصلح آن نعناع، آویشن، عسل

- طبیعت تازه آن در دوم سرد و تر است

مصرف پنیر با توجه به سه حدیثی که در ادامه آمده است متوجه می‌شویم که در طب اسلامی پنیر دارای خواص بسیار خوبی است که البته زمان خوردن آن و با چی خوردن آن بسیار حائز اهمیت است.

در حدیثی از امام صادق علیه السلام آمده است: نِعْمَ اللُّقْمَهُ الْجُبْنُ، تُعْذِبُ الْ فَمَ وَ تُطَیبُ النَّ کهَهَ وَ تَهْضِمُ ما قَبْلَهُ وَ تُشَهِّی الطَّعامَ؛ چه خوب لقمه ای است پنیر، دهان را تر و تازه و خوشبو می‌کند، غذای قبلی را هضم و غذا را مطبوع می‌سازد. بحارالأنوار (ط-بیروت) ج ۶۳، ص ۱۰۵، ح ۱۱

و در حدیثی دیگر آمده است: سَاَلَهُ رَجُلٌ عَنِ الْجُبْنِ… فَقالَ لی: هُوَ ضارٌّ بِالْغَداهِ نافِعٌ بِالْعَشی … وَ یزِیدُ فِی مَاءِ الظَّهْر. مردی درباره پنیر از امام صادق علیه السلام پرسید… امام فرمودند: خوردن پنیر، صبحگاهان مضرّ است و شامگاهان مفید و آب کمر را زیاد می‌کند. کافی (ط-الاسلامیه) ج ۶، ص ۳۴۰، ح ۳و در یک حدیث دیگر هم از امام صادق علیه السلام، آمده است: الجُبنُ وَالجَوزُ إذَا اجتَمَعا فی کلِّ واحِدٍ مِنهُما شِفاءٌ، وإنِ افتَرَقا کانَ فی کلِّ واحِدٍ مِنهُما داءٌ. پنیر و گردو، چون با هم یک جا جمع شوند، در هر یک از‌ آنها درمان است؛ امّا اگر از هم جدا شوند، در هر یک از‌ آنها درد است. الکافی، جلد ۶، صفحه ۳۴۰، حدیث2

بهترین زمان مصرف پنیر

خوردن پنیر به تنهایی و در وعده صبحانه، فرد را دچار رخوت، سستی و بی حالی و کندی در یادگیری و کاهش تمرکز ذهن می‌کند. بهترین زمان مصرف پنیر، وعده شام و به همراه مصلحات آن (گردو، زیره، سیاه دانه و آویشن) است. زیرا بیشترین میزان ترشح توسط غده پاراتیروئید در هنگام شب صورت می‌گیرد. غده پاراتیروئید، وظیفه تنظیم کلسیم و فسفر بدن و جذب‌ آنها را به عهده دارد. این غده کلسیم و فسفر را با یکدیگر و در کنار هم می‌شناسد، بنابراین زمانی که ماده غذایی حاوی کلسیم را مصرف می‌کنیم، باید همراه آن فسفر نیز مصرف کنیم

«حسن اکبری» متخصص آسیب شناسی و طب سنتی ایرانی با اشاره به این که پنیر یک ماده پروتئینی با طبع سرد است و نباید آن را با گوجه، خیار و هندوانه که تب سرد دارند، خورد اظهار کرد: بسیاری از افراد بر اساس عادت همیشگی در صبحانه و میان وعده ها پنیر را با گوجه و خیار یا هندوانه می‌خورند. این امر باعث بروز بسیاری از عارضه ها و برخی بیماری ها شامل دیابت، ام اس، اختلالات عصبی، گوارشی و غیره می‌شود.

مصرف همزمان پنیر با خیار، گوجه، هندوانه و یا سردی های دیگر باعث بروز عارضه ها و بیماری ها می‌شود، این امر عمر را کوتاه می‌کند. بهتر است افرادی که تمایل به مصرف همزمان پنیر، خیار، گوجه و یا هندوانه را دارند به مقدار نصف به نصف از گردو استفاده کنند؛ یعنی برابر ۵۰ گرم پنیر، گوجه و خیار یا هندوانه از ۵۰ گرم گردو استفاده کنند. پنیر دارای مولکول های پروتئینی پیچیده است و برای تجزیه شدن نیاز به مقدار زیادی انرژی دارد. به همین دلیل هنگام تجزیه انرژی زیادی را از بدن دریافت می‌کند. مصرف هم زمان پنیر با گوجه و خیار یا هندوانه که از مواد سرد هستند، باعث تشدید این فرآیند

می شود.

- پنیر تازه موجب تقویت معده و روده و کلیه می‌شود

-چنیر تازه ملین شکم است و سبب تولید خلط صالح می‌گردد

- پنیر دیر هضم ولی بعد از هضم سریعا در اعضا نفوذ می‌کند

-پنیر با مغز گردو و آویشن فوق العاده چاق کننده است

-برای سرد مزاجان زیان آور است و مصلح آن عسل، نعنا، و آویشن است

- پنیر نمک زده کهنه در دوم و گرم وخشک است و از بین برنده بلغم و همچنین تقویت اشتها و امعاء شده ولی چون رطوبات بدن را خشک می‌کند لاغر کننده است؛ مصلح آن گردو است.

- پنیر غیر چکیده که به فارسی دلمه نیز می‌گویند تری بسیار دراد و خواب آور است برای تب، سل، التهاب معده، رفع خشکی پوست، یبوست، وسواس و بیماری های صفراوی و التهاب خون مفید است؛ اما برای سرد مزاجان مضر است.

ماست (لبن الحامض)

-بهترین ماست، ماستی است که از شیر تازه گاو تهیه شده باشد و به خوبی بسته شده باشد

- هر چه ماست ترش تر باشد سردی و تری آن بیشتر است

- ماست باعث افزایش رطوبت و کاهش تشنگی می‌شود

-ماست دیر هضم و مولد خلط خام و در سر د مزاجان مضر و باعث افزایش بلغم می‌شود

-در افراد بسیار گرم، زود انزالی و کاهش میل جنسی را در بردارد

-برای افراد لاغر و خشک چاق کننده است

- برای رفع یبوست 200 گرم ماست را با یک و یا دو قاشق شکر ترکیب و میل شود

-ماست نسبت به دوغ خاصیت غذایی بیشتری دارد

- ماست های چکیده گرم و تر هستند و اگر مصرف شود، مربای زنجبیل در طی روز استفاده گردد

- بهترین مایه ماست مایه ای است که از شیره انجیر درست شده باشد

دوغ (مخیض)

- بهترین دوغ دوغی است که از ماست شیر گاو باشد

- طبیعت دوغ در دوم سرد و تر است و تری آن غلبه دارد

-دوغ موجب تسکین جوشش خون می‌شود و در گرم مزاجان سبب تقویت جنسی می‌شود

- دوغ سبب کاهش التهاب معده، کبد می‌گردد

-دوغ باعث چاقی نیز می‌شود

-دوغ باعث کاهش شدت تب دق می‌گردد

کشک (اقط)

کشک با حجم کم خود، یک ماده غذایی معجزه آساست که در بردارنده تمامی خواص شیر و حاوی کلسیم، چربی، نمک، پروتئین و نیاسین(ویتامین B3) است.

میزان انرژی تولید شده با 100 گرم کشک حدود 105 تا 120 کیلو کالری است که می‌تواند به عنوان یکی از تامین کننده های انرژی مورد نیاز بدن در رژیم غذایی روزانه گنجانده شود.

- طبیعت آن سرد و خشک است

- کشک قابض و مبد است و موجب تسکین تیزی صفراء خون می‌شود

-بریان نمودن کشک برای اسهال مفید است

- کشک دیر هضم و تولید بلغم ریاح بویژه در افراد سرد و تر می‌نماید.

-مصلح کشک گل قند است (تهیه گل قند : گل سرخ را ریز ریز نموده و به اندازه دو برابر وزن آن عسل اضافه نموده، چند روز به هم زده و در ظرف شیشه ای پس از چهل روز نگهداری استفاده نمایید.)

- مصرف کشک برای جلوگیری از پوکی استخوان نیز مفید است.

منع مصرف :

کسانی که دارای اختلالات روده ای، سندرم روده تجدید پذیر، بواسیر، دچار تشدید بلوک های قلبی می‌شوند و همچنین کسانی که آریتم های قلبی دارند نباید مصرف نمایند.

قاراقروط (مصل)

- طبیعت آن در دوم سرد و خشک است

- باعث تسکین تیزی صفرا و خون می‌شود

- برای حرارت معده و کبد و اسهال صفراوی و تب های صفراوی گرم مفید است

- مصرف موضعی و مالیدنی، ورم های داغ و حاد را کاهش می‌دهد

- غرغره آن برای آفت و زخم های دهان، لثه، حلق و ورم های گرم مفید است

- ضرر قاراقروط ردی الغذا بودن آن است و زیاده روی در مصرف آن موجب نفخ و قولنج می گردد.

-برای افراد گرم مزاج مفید است

- بای افرا سرد مزاج مضر است

- مصلح آن زیره و سیاه دانه است

د- تخم مرغ (بیض)

نوع مزاج: زرده آن مرکب القوی و مایل به گرمی تا آخر درجه اول است و سفیده آن سرد و تر در دوم و پوست بیرون آن در اول دوم سرد و خشک است
مصلح: نمک و ادویه گرم

زرده نیم برشت (تخم مرغ 5 دقیقه در آب جوشانده شود) آن جزو غذاهای صالح الکیموس، کثیرالغذا، مقوی قلب و مغز و نیروی جنسی و کسانی که خون زیادی از دست داده اند است.
برای بیماری های سینه، معده، روده، کلیه و مثانه مفید است. البته مداومت در خوردن زیاد آن باعث سنگ کلیه و ایجاد بیماری های پوستی می‌شود.

در صورت پختن تخم مرغ با سرکه بندآورنده طبع (یبوست آور) و مانع ریختن مواد فاسد و لیزابه، به معده است.

- خوردن تخم مرغ با سماق و مازو و هسته مویز و انگور و امثال آن جهت اسهال مراری، با مصطکی و مانند آن جهت درد شکم و با تره تیزک و نمک و پنیرمایه شتر مقوى باه (قوای جنسی) و محرک شهوت است.

- خوردن زرده تخم مرغ خام زهر مار را خنثى می‌سازد.

- خوردن زرده تخم مرغ خام سوزش مثانه را برطرف و صداى گرفته را باز می‌کند.

- تخم مرغ نیم بند داراى غذائیت کامل و جهت اطفال قائم مقام شیر مادر است.

- خوردن تخم مرغ نیم بند با مقدارى نخودى کندر مفید سرفه، با تخم کتان مفید تنگ نفس و با کمی نمک و کندر و انزروت چاق کننده ای بی نظیر است.

-ضماد تخم مرغ نیم بند با روغن گل سرخ یا بادام و سائیده بابونه ورم چشم و ورم نشیمن گاه و فرج را فرو می‌نشاند.

-ضماد تخم مرغ نیم بند با موم روغن (موم را که با روغن روى آتش حل کرده باشند) ورم اعضاء را نرم و تمام می‌سازد.

- ضماد پخته تخم مرغ که چندان سفت نشده باشد با زعفران و روغن کنجد یا بادام که بر مقعد اندازند ورم و درد و ضربان بواسیر را سودمند است.

- انداختن همین ضماد بر پشت چشم ضربان چشم را رفع می‌کند.

-انداختن تخم مرغ نرم پخته بر مقعد شقاق را فایده کرده ترک آن را به هم می‌آورد.

- خوردن تخم مرغ نیم بند و آرد جو خونریزى بالا و پائین یعنى بینى و سینه و شکم و حیض را قطع می‌کند.

- ضماد تخم مرغ نیم بند بر پشت چشم، درد چشم را نافع و جهت جراحت مقعد نافع و جراحات بد، امثال سودا و سفلیس، سوختگى از آب و آتش و آفتاب را سودمند و نافع تاول زدن آن می‌شود. زدن زرده و سفیده آن به هم و مالیدنش به محل سوختگى نیز داراى همین خاصیت است.

- چکاندن زرده و سفیده زده تخم مرغ با سائیده کندر یا عدس با پوست سائیده تخم مرغ در بینى جلوگیرى از خونى که از پرده هاى بینى آید می‌کند.

- اماله زده زرده و سفیده تخم مرغ با سائیده ى (ناخنک) جهت زخم معده و روده و درد آن پرفایده و شیاف آن با روغن بادام که پنبه طبیعى به آن آغشته بردارند ضربان و درد مقعد و فرج را رفع می‌کند.
-زرده تخم مرغ عسلی نزدیک به سفتی با قوام مشابه عسل که به اندازه کافی در معرض حرارت قرار گرفته و امکان انتقال بیماری هایی نظیر سالمونلا در آن از بین رفته است.

-در طب سنتی از جمله غذاهای پر انرژی و زود هضم شمرده می‌شود که استفاده از آن خصوصا جهت کودکان در حال رشد توصیه می‌شود

-مالیدن زرده و سفیده آن با کافور بر پیشانى درد سر گرم را که از حرارت باشد فرو می‌نشاند.

- پوست تخم مرغ جلادهنده و جمع کننده و قاطع خون بینى و جرب و حکه (خارش) و مالیدن پوست سائیده آن با مایع او بر صورت پوست صورت را به جلا آورده لک هاى بدرنگ آن را رفع می‌کند.

- دمیدن پوست سوزانده سائیده او که مثل غبار شده (که در سوزاندن زیاد نسوخته و سیاه نشده باشد) داخل بینى حتى خون دماغ هولناک را بند می‌آورد و تجربه شده ى نگارنده است.

- سائیده پوست سوخته او که مثل آهک سفید و از نرمى در حد غبار شده باشد و چکاندن آن با عسل در چشم جهت پاک کردن سفیدى چشم به غایت سریع الاثر است.

- خوردن پوست سائیده او به وزن نخودى با آب، مهیج باه است.

-مالیدن سائیده پوست او با عسل و سرکه بر ورم باعث تحلیل و فرو رفتن ورم می‌شود.

- پاشیدن سائیده ى پوست تخم مرغ بر زخم، خون زخم را بند و جراحت را هر چند کهنه و بد شده باشد به هم می‌آورد.

- پرده الصاق بر سفیده آن را اگر خشک کرده بسایند و با خون کبوتر بچه به رحم برسانند بازگرداننده بکارت است، یعنى تا حد بکر جمع می‌کند!

- روغن تخم مرغ که زرده آن را در تابه آهنى بر روى آتش تاب داده گرفته باشند جهت درد مقعد و بواسیر و درد دندان و رویائیدن مو بغایت موثر است.

- سفیدى تخم مرغ، مغرّى و خوردن آن مولد خلط خام و لزج و دیرهضم و خوردن زرده با سفیده، موافق گرم مزاج ها است.

- خوردن زیاد تخم مرغ اشتها را ساقط و هضم را معطل می‌سازد، همچنین تولید سنگ کلیه، بهق و کلف (لکه های پوستی) می‌کند.

- تخم مرغ کامل سفت شده دیرهضم است و ایجاد قولنج می‌کند و مصلح آن ادویه گرم و آبکامه است.
 تخم مرغ نیم بند

نیم بند کردن تخم مرغ

قاعده نیم بند کردن تخم مرغ پنج دقیقه پس از به جوش آمدن آب است.

«جالینوس» می‌گوید: حدى به جهت نیم پخت کردن تخم مرغ قرار داده که: هر گاه در آبِ جوشیده بگذارند و تا صد، شماره کنند و یا در آب سرد کرده به آتش گذارند و تا سیصد شماره نمایند، نیم پخت مى‏شود.

گل قند:

از ساییدن گل سرخ و کله قند وخروج شیره آن و در آفتاب قرار دادن بدست می‌آید.

ماءالشعیر طبی (غذا، دارو)

از یک واحد جو و 10 واحد آب بدست می‌آید. این محلول آنقدر حرارت داده می‌شود تا به رنگ زرد و سرخ درآید. این محلول باعث دفع اخلاط و خون سوخته می‌شود، معده را پاک می‌کند.

- افراد رطوبیت و مزاج سرد از خوردن ماءالشعیر خوداری نمایند.

-افراد بلغمی نباید مصرف نمایند.

- مصلح ماءالشعیر گل قند است.

ماءالشعیر مدبر:

حاصل ترکیب ماءالشعیر با عناب، سه پستان، و یک شیرین کننده است.