مزاج
-مزاج، در لغت به معنی درهم آمیختن است و در طب سنتی به مفهوم کیفیت یکسان جدیدی است که در نتیجه ی آمیختن ارکان
(رکن ها) با یک دیگر و فعل و انفعالات آنها در یک جسم مرکب به وجود میآید.
-از دیدگاه طب سنتی هر جسم مرکب، از چهار رکن (عنصر) « آتش، هوا، آب و خاک» تشکیل شده است. اختلاف مقدار این عناصر در اجسام، آنها را با یک دیگر متفاوت مینماید و یا به عبارت دیگر مقدار و نسبت موجود از هرکدام از این ارکان تعیین کننده مزاج خواهد بود.
-در جهان آفرینش و به ازای موجودات زنده و جاندار و بی جان بی نهایت مزاج داریم؛ چرا که نسبت آمیختن عناصر چهار گانه با هم متفاوت است. در میان انسان ها نیز با وجود طبقه بندی های کلی در مزاج های اصلی (ذاتی، جبلی، مادرزادی، مولودی) و اکتسابی هر مزاج دارای طیف گسترده ای است، تا جایی که میتوان گفت هیچ دو فردی یکسان نیستند و بنابراین تشخیص سلامتی و درمان یک بیماری در دو فرد نمیتواند یکسان باشد.
نکته :
فقط مزاج انسان به میزان زیادی در اثر عوامل مختلف تغییر میکند اما در طبیعت و یا مزاج حیوانات و نباتات هیچ وقت به طور کامل تغییر نمینماید و این موضوع نیز باعث ایجاد تغییر کلی در کیفیت آنها نمیشود. به طور مثال "سیر" گرم است. در هر منطقه ی جغرافیای که کشت میشود بسته به موقعیت اقلیمی میزان گرمی آن کمی تغییر میکند اما درکیفیت آن از نظر گرمی تاثیری ندارد.
- به طور کلی مزاج ها را میتوان به نُه مزاج اصلی تقسیم نمود. لازم به ذکر است این مزاج ها ممکن است از کنش عوامل خارجی، داخلی، روانی، بیماری و... مثل سن، جنسیت، مکان زندگی، اعراض نفسانی و... تحت تاثیر قرار گرفته و دگرگون شوند؛ به تعبیر دیگر تغییر مزاج حاصل مراحل اکتسابی و یا عارضی است.
هضوم اربعه :
به طور کلی 4 مرحله هضم در بدن داریم که شامل هضم های معدی، کبدی، عروقی و بافتی میشود.
هر کدام از این مراحل 4 گانه ی هضم دارای یک سری فضولات هستند: فضولات هضم اول یا هضم معدی مدفوع یا براز است. فضولات هضم دوم یا هضمکبدی بوسیله ادرار دفع میشود. فضولات هضم سوم یا هضم عروقی با عرق کردن و ادرار کردن رفع میشود. فضولات هضم چهارم یا هضم بافتی از طریق بخارات تنفسی (مواد زائدی که از ریه ها بیرون میآید) و همین طور چرک بدن از روی پوست، دفع میشود.
هر کدام از هضوم که باطل شود یا فضولاتش دفع نشود شخص دچار بیماری میگردد.
چگونگی تولید خلط در بدن
غذا، پس از خوردن ابتدا از طریق مری وارد معده و در آنجا پس از گوارش و ترکیب شدن با شیره ها و مواد گوارشی موجود در معده تبدیل به عصاره ای شیره مانند به نام کیلوس شده و از آنجا از طریق روده بندها، مزانتر یا ماساریقا (لفظ یونانی) این شیرابه را میکشد و به کبد میرود. در کبد هضم دوم و تفکیک روی آن صورت میگیرد؛ بخشی از این مواد رسوب میکند که به آن سودا میگویند. در بالاترین نقطه یک لایه نازک قرار میگیرد که به آن (رغوه) یا کف میگویند که همان صفرا است. بالای سودا لایه ی شفاف روشن و آب مانندی قرار میگیرد که به آن بلغم میگویند. زیر صفرا نیز یک لایه سرخ گلی تشکیل میشود که به آن خون می گویند. خون را یک بار به عنوان جزیی از مایع درون رگ (جزیی از آن 4 قسمت) و یک بار به عنوان کل درنظر میگیرند که در فصد و حجامت منظور این است. خون در کبد ساخته میشود و درنهایت میتوان گفت غذا پس از مراحل گفته شده به چهار خلط صفرا، سودا، خون و بلغم تبدیل میگردد.
صفرای طبیعی: کف مانند است و در سطح قرار میگیرد.
سودای طبیعی: سنگین تر است و ته نشین میشود.
خون یا دم: روان است و با حرارتی معتدل. این قسمت خالص و در اثر حرارت متعادل خون به وجود میآید.
بلغم: با توجه به حرارت کم به صورت خام است، این قسمت را که نه پخته و نه خام است، بلغم میگویند.
صفرای غیر طبیعی: قسمت دیگری که در اثر حرارت زیاد کبد میسوزد و در سطح قرار میگیرد و لطیف تر و سبک تر است (صفرای سوخته و مضر)
سودای غیر طبیعی : قسمتی غلیظ تر که در پایین قرار میگیرد.
کیفیت اخلاط :
صفرا : گرم و خشک
دم (خون) : گم و تر
بلغم : سرد و تر
سودا : سرد و خشک
فرضیه ی تقسیم اخلاط
خون را از لحاظ طب قدیم میتوان به صورت زیر تقسیم نمود:
وقتی که خون از انسان به زمین ریخته میشود و یا در لوله آزمایش مدت زیادی مانده و لخته میشود حکما به تقسیم بندی زیر میرسند:
- لایه اول: خون لخته شده و به رنگ سیاه که حاصل تجمع گلبول های قرمز و فیبرین است که حکما آن راسودامی نامند.
- لایه دوم: کمرنگ تر است و مایل به سفید و از لاشه های گلبول های سفید و پلاکت ها تشکیل شده و به علت سفیدی بیشتر شبیه ترشحات بینی و مخاط ها است که حکما به آن بلغم میگویند.
- لایه سوم: که محتوی ماده ی رنگی خون رقیق شده یا سرم خون است و بیشترین قسمت خون را تشکیل میدهد که به رنگ گلی بوده و حکما آن را خون گلی و یا دَم نامیدند.
- لایه چهارم : بالاترین قسمت که مایل به زردی است، به علت وجود صفرا سبک بوده و بیشتر در روی آن میایستد و وقتی تکان داده شود کف میکند که حکما به آن زرد آب یا صفرا میگویند.
شناخت کامل اخلاط
سودا: سودا ماده ای سیاه رنگ است که در کبد تولید میشود و جایگاه اصلی آن طحال است. طبع آن مانند خاک، سرد و خشک است، مزه ی آن ترش یا گس متمایل به تلخی است.
سودای طبیعی: همان رسوباتی است که در خون ایجاد و باعث تیرگی خون میشود. مزه آن شیرین، گس و متمایل به تلخ است. سودای طبیعی بعد از تولید به دو قسمت تقسیم میشود:
1- قسمتی وارد خون میشود که باعث قدرت و استحکام بدن و تغذیه استخوان هاست.
2- قسمتی از خون خارج و وارد طحال شده که باعث تقویت دهانه معده گردیده، با ترشی خود تحریک مینماید و باعث میشود که انسان از گرسنگی و تحریک اشتها آگاه شود.
بلغم: جایگاه خاصی در بدن ندارد و در تمام سطح بدن پخش میشود؛ در حقیقت بلغم، خلط خامی است که در صورت پخته شدن، تبدیل به خون که طبعی سرد و مرطوب و مزه ای شیرین دارد، میشود و وجود آن برای اندام هایی مانند مغز و مفاصل ضروری است.
خون: خون مایعی است گرم و مرطوب که مبدا آن کبد و از طریق رگ ها در سراسر بدن جریان مییابد و عامل رسیدن غذا به اندام هاست. خون طبیعی خونی است قرمز رنگ، بسیار شیرین و بدون بوی بد که از کبد خارج و به قلب میرود.
صفرا: مایعی است زرد رنگ، تلخ، دارای طبعی گرم و خشک که در کبد تولید و جایگاه آن در کیسه صفرا است. صفرا مانند خون برای بدن ضروری است. صفرا باعث خوب کار کردن ریه، پاک شدن و دفع بلغم اضافی از روده ها و تحریک ماهیچه های مقعد میگردد.
علت به وجود آمدن اخلاط و عملکرد آن
صفرا
از مصرف غذا های نرم، گرم، چرب و تند به وجود میآید.
حرارت معتدل باعث به وجود آمدن صفرای طبیعی و حرارت غیر معتدل باعث ایجاد صفرای سوخته میشود.
وظایف مهم صفرا: رساندن غذا به اعضایی است که باید در آنها کمی صفرا وجود داشته باشد تا خون را صاف نگه دارد.
سودا
حرارت معتدل کبد باعث سودای طبیعی و حرارت زیاد باعث سودای سوخته میشود.
علت مادی آن صرف غذا های غلیط، گرم و با رطوبت کم است.
وظایف مهم آن رساندن غذا به اعضایی است که برای تحریک دهانه ی معده و اشتها میباشند.
خون
حرارت معتدل باعث ایجاد خون طبیعی میشود.
علت مادی آن استفاده از غذا ها و نوشیدنی های متعادل و سازگار با مزاج است.
بلغم
حرارت کم باعث به وجود آمدن بلغم میشود.
علت مادی آن استفاده از خوراکی های غلیظ و لزج، سرد و مرطوب، پایین بودن حرارت به دلیل استفاده از داروهای نامناسب و یا بیماری است.
مشخصات افراد گرم و خشک، سرد و خشک، گرم و تر، سرد و تر (به صورت تقر یبی)
افراد گرم و خشک | اغلب دارای گروه خونی AB و PH حدود 8/5 میباشند. دهان تلخ، رنگ زبان و چشم زرد، تشنگی و سوزش جگر، زبری پوست صورت، کدر بودن ادرار، عصبی شدن، ناراحتی معده، کم اشتهایی، حالت تهوع، سردرد و درد شقیقه، سیاهی رفتن چشم، سر گیجه، خشکی پوست، ترک خوردن پا، گرمی بدن یا داشتن تب، دیدن خواب های هولناک، شوره سر، نمایان شدن لکه های سفید و یا قهوه ای در صورت یا دیگر اعضای بدن، ریزش مو، علاقه به نوشیدن آب یخ، یبوست، بهانه جویی، استعداد خشونت و بدخلقی. پاییز و زمستان را دوست دارند. گاهی عاشق، گاهی سست، گاهی پر انرژی گاهی کم انرژی، تند و تیز و بی قرار، پر خاشگر، میل جنسی بالا و آوان متغیر، نا آرام و دودل. |
افراد گرم و تر | اغلب دارای گروه O و PH آن حدود 7/5 میباشند. مزه دهان شیرین، رنگ زبان قرمز، سنگینی سر، خمیازه کشیدن، چرت زدن، کندی حواس، لزج بودن آب دهان، سرخی رنگ بدن، خارش بدن، بروز دمل، جوش ریز بدن، کسالت و خمودگی، گاه خون آمدن از بین دندان، علاقه مند به طبیعت، بلند پرواز، دور اندیش، اهل عشق و محبت، خوش اخلاق و خوش رو، شجاع و جسور، دارای توان ریسک، اعتماد به نفس بالا، سخاوتمند، معمولا بی نظم، معمولا بد حال در تابستان، میل و توان جنسی فراوان، رگ های دست آشکار و برجسته. کم تشنه میشوند، خورا ک خوبی دارند، مصرف زیاد شیرینی در سطح پوست ایجاد میکند. |
افراد سرد و تر | اغلب دارای گروه خونی B و PH آن کمتر از 7 میباشند. مزه ی دهان ترش، رنگ زبان سفید، سردی پوست بدن، دیر هضم شدن غذا، آروغ زدن، میل بسیار به خواب، رقیق بودن آب بینی، کم حواسی، زیادی بول، دفع بول با فشار زیاد، سستی و بی حالی، بی حس بودن بدن، ریزش موی سر، سفید شدن موی سر، درد معده و درد پشت، کمر درد، پا درد، زانو درد، ترش شدن دهان، ضعف بینایی، تپش قلب، تجارت پیشه، گذشته نگر، اهل سازش و بی اراده، نیازمند محبت، فراموش کار و کند ذهن، میل جنسی بسیار کم، ظریف و ریزبین.
|
افراد سرد و خشک | اغلب دارای گروه خونی A و PH آن حدود 7 است، مزه دهان شور، رنگ زبان سیاه، خستگی و کوفتگی، لاغری، پژمردگی روح و جسم، بی نشاطی، یبوست مزاج، خودخوری، احساس سوزش در هنگام بول، تیره بودن رنگ ادرار، تیره بودن مدفوع، بوی بد دهان، تاریکی چشم، تیرگی رنگ صورت، سوزش معده، دیدن خواب های آشفته، اخلاق تند و زشت، دلتنگی و بی قراری، به وجود آمدن لکه سیاه در بدن، بیماری کولیت( روده )، بیماری روحی وروانی، لجباز، اهل جدال و جنجال، بدبین، حساس، نگران، میل جنسی فراوان، توان جنسی کم، انتقام جو، دارای وسواس، ناآرام و همیشه در فکر علاقه به بهار و تابستان، اشتهای زیاد ولی کم خوراک، دارای یبوست، گرایش به شوری و شیرینی. |
غلبه ی هرکدام از اخلاط در بدن باعث ایجاد تغییراتی میشود. غلبه این اخلاط دلایل مختلفی دارد، مانند: تغذیه، حالات فکری و روانی، تاثیرات اقلیمی، مکان زندگی، بیماری و.... این عوامل میتوانند باعث تغییر کیفیات چهار گانه ی مزاجی شوند.
مزاج های نُه گانه
از نظر اطباء، اگر بدن انسان از مقادیر متناسب (مساوی) عناصر چهار گانه ترکیب شده باشد مزاج معتدل و اگر با هم مساوی و در حد متوسط نباشند مزاج غیرمعتدل میگویند.
مزاج های معتدل
الف- مزاج معتدل
معتدل نوع اول ( قیاس یک نوع با خارج از نوع خود ) مانند قیاس مزاج انسان با حیوانات و نبات و جماد.
معتدل نوع دوم ( قیاس فرد از یک نوع با افراد همنوع خود).
ب- معتدل صنفی
معتدل صنفی به اعتبار قیاس مزاج کسی از صنف خاص از اصناف بشر با فردی خارج از صنف او (قیاس از یک اقلیم با یک اقلیم دیگر).
معتدل صنفی به اعتبار قیاس مزاج دو شخص از یک صنف.
ج- معتدل شخصی
برای هر شخص معین تا یک موجود تندرست.
برای هر فرد معین در اعتدال او در برخی از اوقات و احوال نسبت به سایر اوقات و احوال او.
د- معتدل عضوی
معتدل عضوی به اعتبار قیاس مزاج شایسته یک عضو با اعضای دیگر.
معتدل عضوی هر اندام نسبت به تمام احوال خود.
** مزاج معتدل واقعی وجود ندارد **
مزاج های غیرمعتدل
به طور کلی مزاج های غیر معتدل به دو دسته مفرد و مرکب تقسیم میشوند که هر کدام به چهار قسمت تقسیم میشود.
الف) مفرد : گرم- سرد- خشک- تر
ب) مرکب : گرم و خشک- گرم و تر- سرد و خشک- سرد و تر
انواع مزاج های مربوط به انسان
1- مزاج سنین
مرحله رشد : گرم و تر (از صفر تا سی سالگی )
مرحله جوانی : گرم و خشک (از 30 تا چهل سالگی )
مرحله میانسالی : سرد و خشک (از 40 تا 60 سالگی )
مرحله پیری : سرد و تر (از 60 به بالا )
2- مزاج فصل ها
بهار : گرم و تر تابستان : گرم و خشک
پائیز : سرد و تر زمستان : سرد و خشک
3- مزاج جنس
مزاج مردان نسبت به زنان گرم تر و خشک تر است، در حالی که مزاج زنان بیشتر متمایل به سردی و تری است.
4- مزاج مکان (محیط زندگی)
کوهستان: سرد و خشک بیابانی: گرم و خشک
مناطق کنار دریا که کوه در جنوب آن باشد: سرد و تر مناطق کنار دریا که کوه در شمال آن باشد: گرم و تر
5- مزاج متغیر
6-مزاج مختلط
7- مزاج تغذیه
8- مزاج صنعتی
9- مزاج روحی و روانی
10- مزاج اندام و اعضاء
مزاج اندام واعضای مختلف بدن انسان با توجه به نوع وظیفه و عملکرد آنها با هم متفاوت است.
-شریان، قلب، ورید: گرم و خشک
-خون، کبد، گوشت: گرم و تر
-مو،استخوان، غضروف، متر، رباط (زرد پی): سرد و خشک
-عصب، چربی، نخاع و غز: سرد و تر
11-مزاج مرض
12- مزاج گیاهان دارویی (برخی از گیاهان)
نام گیاه | طبیعت | نام گیاه | طبیعت | نام گیاه | طبیعت | نام گیاه | طبیعت |
آرتیشو | گرم و خشک | بالنگ | سرد و خشک | خرفه | سرد و مرطوب | سوسنبر | گرم و خشک |
افتیمون | گرم و خشک | بلادر | گرم و خشک | خشخاش | سرد و خشک | سورنجان | گرم و خشک |
اکونیت | سرد و خشک | بومادران | گرم و خشک | دارچین | گرم و خشک | سماق | سرد و خشک |
امله | سرد و خشک | بیدخشت | گرم و مرطوب | دم اسب | سرد و خشک | سنا | گرم و خشک |
آنژلیک | گرم و خشک | پرسیاوشان | معتدل | رازک | سرد و خشک | سدر | سرد و خشک |
آویشن | گرم و خشک | پیاز عنصل | گرم و خشک | رازیانه | گرم و خشک | سنبل الطیب | گرم و خشک |
آقطعی | سرد و خشک | تاج ریزی | سرد و خشک | ریواس | گرم و خشک | سقز | گرم و خشک |
آنزروت | گرم و خشک | تودری | گرم مرطوب | زردچوبه | گرم و خشک | سنجد | سرد و خشک |
آرنیکا | سرد و خشک | ثعلب | گرم و تر | زنجبیل | گرم و خشک | سویا | گرم مرطوب |
اکسیر ترکی | گرم و خشک | حنا | سرد و خشک | زعفران | گرم و خشک | سیاهدانه | گرم و خشک |
اکالیپتوس | گرم و خشک | جاوشیر | گرم و خشک | زنیان | گرم و خشک | شقاقل | گرم مرطوب |
اسطوخدوس | گرم و خشک | جوز بویا | گرم و خشک | زیره سبز | گرم و خشک | شنگ | سرد و خشک |
اسفند | گرم و خشک | چای | گرم و تر | زیره سیاه | گرم و خشک | شیر خشت | گرم مرطوب |
اسفرزه | سرد و مرطوب | چشم خروس | گرم و خشک | زالزالک | سرد و خشک | شیرین بیان | گرم و خشک |
بابا آدم | گرم و خشک | خبازی(پنیرک) | سرد و خشک | زرشک | سرد و خشک | طباشیر | سرد و خشک |
بابونه | گرم و خشک | خردل | گرم و خشک | زغال اخته | سرد و خشک | علف چشمه | گرم و خشک |
بارهنگ | سرد و خشک | خاکشیر | گرم و مرطوب | زبان گنجشک | گرم و خشک | عناب | سرد و خشک |
بادرنجبویه | گرم و خشک | خارخسک | گرم و خشک | زیتون | گرم و خشک | عاز یاغی | گرم و خشک |
بادیان رومی | گرم و خشک | ختمی | سرد و تر | سقمونیا | گرم و خشک | فلوس | گرم و مرطوب
|
فول(معزان) | سرد و تر | گندر | گرم و خشک | گل همیشه بهار | سرد و خشک | مخلصه | گرم و خشک |
قهوه | سرد و خشک | کورک | گرم و خشک | گلپر | گرم و خشک | مرزنجوش | گرم و خشک |
کافور | سرد و خشک | کنجد | گرم و مرطوب | گل رنگ | گرم و خشک | مریم گلی | گرم و خشک |
کاسنی | سرد و مرطوب | گل سرخ | سرد و خشک | مارچوبه | گرم و خشک | مورد | سرد و خشک |
کرفس | گرم و خشک | گل گاوزبان | گرم و خشک | مازربون | گرم و خشک | مصطکی | گرم و خشک |
میخک | گرم و خشک | هل | گرم و خشک | |
ناخنک | گرم و خشک | هلیله سیاه | سرد و خشک | |
نرگس | گرم و خشک | هندوانه ابوجهل | گرم و خشک | |
نیشکر | گرم و مرطوب | یونجه | گرم و مرطوب | |
نیل ( لاجورد) | گرم و خشک | |||
نیلوفر آبی | سرد و خشک | |||
وانیل | گرم و خشک | |||
وسمه | گرم و خشک |
13- مزاج میوه ها
نام میوه | طبیعت | نام میوه | طبیعت | نام میوه | طبیعت | نام میوه | طبیعت |
آلبالو | سرد و مرطوب | بالنگ | سرد و خشک | خیار | سرد و تر | نارنج | سرد و خشک |
آلو | سرد و تر | به | گرم و تر | زرد آلو | سرد و تر | نارنگی | سرد و مرطوب |
آناناس | گرم و مرطوب | پرتقال | گرم و تر | سیب درختی | گرم مرطوب | نارگیل | گرم و خشک |
آووکادو | گرم و مرطوب | توت قرمز | سرد و مرطوب | گریب فورت | سرد و تر | هلو | سرد و مرطوب |
انار | سرد و خشک | توت فرنگی | سرد و مرطوب | گرمک | سرد و مرطوب | هندوانه | سرد و مرطوب |
انبه | گرم و مرطوب | تمشک | سرد و خشک | گلابی | گرم و تر | گیلاس | سرد و مرطوب |
انگور | گرم و مرطوب | خرما | گرم و خشک | لیموترش | سرد و مرطوب | توت سفید | گرم و مرطوب |
انجیر تازه | گرم و مرطوب | خربزه | گرم و تر | لیموشیرین | سرد و مرطوب | ||
ازگیل | سرد و خشک | خرمالو | گرم و خشک | موز | گرم و مرطوب |
14-مزاج دانه ها، حبوبات و غلات
نام دانه | طبیعت | نام دانه | طبیعت | نام دانه | طبیعت | نام دانه | طبیعت |
ارزن | سرد و تر | جو | سرد و خشک | عدس | معتدل و خشک | لوبیا | گرم و مرطوب |
بادام | گرم و خشک | خشخاش | سرد و خشک | فندق | گرم و خشک | ماش | سرد و خشک |
باقلا | سرد و تر | ذرت | معتدل و خشک | کنجد | گرم و مرطوب | نخود | گرم و خشک |
برنج | سرد و مرطوب | سویا | گرم و مرطوب | گردو | گرم و خشک | ||
پسته | گرم و خشک | شاه دانه | گرم و خشک | گندم | گرم و معتدل |
15- مزاج سبزی ها
نام گیاه | طبیعت | نام گیاه | طبیعت | نام گیاه | طبیعت | نام گیاه | طبیعت |
اسفناج | سرد و مرطوب | جعفری | گرم و خشک | شنبلیله | گرم و خشک | کدو مسمایی | سرد و مرطوب |
بادمجان | گرم وخشک | چغندر | معتدل و مرطوب | فلفل | گرم و خشک | گشنیز | گرم و خشک |
بامیه | سرد و مرطوب | سیر | گرم و خشک | قارچ | معتدل و گرم | گوجه فرنگی | سرد و مرطوب |
پیاز | گرم و خشک | سیب زمینی | گرم و مرطوب | کاهو | سرد و تر | مرزه | گرم و خشک |
پونه | گرم و خشک | شاهی | گرم و خشک | کلم | گرم و خشک | نعناع | گرم و خشک |
ترب | گرم و مرطوب | شلغم | گرم و مرطوب | کلم بروکسل | گرم و خشک | هویج | گرم و مرطوب |
تره | گرم و خشک | شوید | گرم و خشک | کدو حلوایی | گرم و مرطوب |
16-مزاج لبنیات
نام لبنیات | نوع مزاج | درجه | مصلح | نام لبنیات | نوع مزاج | درجه | مصلح |
آغوز | گرم | 2 | - | سر شیر | سرد و تر | 1 | عسل |
پنیر تازه | سرد و تر | 2 | گردو، آویشن، عسل، نعناع خشک، زیتون | کره | گرم و تر | 1-2 | عسل، شکر سرخ، ادویه قابضه مربا |
پنیر کهنه | گرم و خشک | 2 | گردو، آویشن، عسل، نعناع خشک | شیر شتر | گرم | 2 | - |
خامه پاستوریزه | سرد و تر | 1 | عسل | شیر گاو | گرم و خشک | 1 | - |
خامه محلی | گرم و خشک | 1 | عسل | شیر گوسفند | گرم | 1 | |
خمیر ترش(مایه) | گرم وخشک | 2 | - | شیر پاستوریزه | سرد و تر | 1 | عسل، گلاب، هل |
دوغ و ماست | سرد و تر | 2 | زنیان، نعناع، پونه، آویشن، سیر، کاکوتی، زیتون سیاه دانه | کشک | سرد و خشک | 2 | گلنگبین، سیر، نعناع |
مصلح: ماده ای خوراکی یا غیر خوراکی است که مصرف توام آن با سایر مواد خوراکی از عارضه ی احتمالی آنها جلوگیری مینماید.
17- مزاج انواع آجیل و مغزهای گیاهی
18- مزاج غذاهای فرآوری شده
19- مزاج گوشت ها
-گوسفند: گرم و مرطوب
-گوشت بز: سرد و خشک
- گوشت گاو: سرد و خشک
-گوشت گوساله: معتدل، مایل به سرد
- گوشت شکاری: میزان گرمی و خشکی از حیوانات اهلی بیشتر است
- گوشت پرندگان آبی: سردی و رطوبت آنها بیشتر از سایر پرندگان است
-گوشت پرندگان خشکی: گرم و خشک
-گوشت ما هی ها: سرد و مرطوبت
20-مزاج روغن ها
- روغن دنبه: سرد و تر
- روغن کنجد: گرم و خشک
- روغن گردو: گرم و خشک
- روغن بنفشه: معتدل در سردی و رطوبت
- روغن گل سرخ: سرد و خشک
21-مزاج طبیعت فرآورده های حیوانی
-تخم مرغ: زرده آن گرم، سفیده آن سرد است
- شیر: سرد و مرطوب
- روغن دنبه: سرد و مرطوب
-کره: گرم و مرطوب
-پنیر: سرد و خشک ( پنیر مانده گرم و خشک و تند است و برای اعصاب ضرر دارد )
-کشک: سرد و خشک
-دوغ: سرد و مرطوب