مزاج خودرا بشناسیم

 مزاج

-مزاج، در لغت به معنی درهم آمیختن است و در طب سنتی به مفهوم کیفیت یکسان جدیدی است که در نتیجه ی آمیختن ارکان

(رکن ها) با یک دیگر و فعل و انفعالات‌ آنها در یک جسم مرکب به وجود می‌آید.

-از دیدگاه طب سنتی هر جسم مرکب، از چهار رکن (عنصر) « آتش، هوا، آب و خاک» تشکیل شده است. اختلاف مقدار این عناصر در اجسام،‌ آنها را با یک دیگر متفاوت می‌نماید و یا به عبارت دیگر مقدار و نسبت موجود از هرکدام از این ارکان تعیین کننده مزاج خواهد بود.

-در جهان آفرینش و به ازای موجودات زنده و جاندار و بی جان بی نهایت مزاج داریم؛ چرا که نسبت آمیختن عناصر چهار گانه با هم متفاوت است. در میان انسان ها نیز با وجود طبقه بندی های کلی در مزاج های اصلی (ذاتی، جبلی، مادرزادی، مولودی) و اکتسابی هر مزاج دارای طیف گسترده ای است، تا جایی که می‌توان گفت هیچ دو فردی یکسان نیستند و بنابراین تشخیص سلامتی و درمان یک بیماری در دو فرد نمی‌تواند یکسان باشد.

نکته :

فقط مزاج انسان به میزان زیادی در اثر عوامل مختلف تغییر می‌کند اما در طبیعت و یا مزاج حیوانات و نباتات هیچ وقت به طور کامل تغییر نمی‌نماید و این موضوع نیز باعث ایجاد تغییر کلی در کیفیت‌ آنها نمی‌شود. به طور مثال "سیر" گرم است. در هر منطقه ی جغرافیای که کشت می‌شود بسته به موقعیت اقلیمی میزان گرمی آن کمی تغییر می‌کند اما درکیفیت آن از نظر گرمی تاثیری ندارد.

- به طور کلی مزاج ها را می‌توان به نُه مزاج اصلی تقسیم نمود. لازم به ذکر است این مزاج ها ممکن است از کنش عوامل خارجی، داخلی، روانی، بیماری و... مثل سن، جنسیت، مکان زندگی، اعراض نفسانی و... تحت تاثیر قرار گرفته و دگرگون شوند؛ به تعبیر دیگر تغییر مزاج حاصل مراحل اکتسابی و یا عارضی است.

هضوم اربعه :

به طور کلی 4 مرحله هضم در بدن داریم که شامل هضم های معدی، کبدی، عروقی و بافتی می‌شود.

هر کدام از این مراحل 4 گانه ی هضم دارای یک سری فضولات هستند: فضولات هضم اول یا هضم معدی مدفوع یا براز است. فضولات هضم دوم یا هضمکبدی بوسیله ادرار دفع می‌شود. فضولات هضم سوم یا هضم عروقی با عرق کردن و ادرار کردن رفع می‌شود. فضولات هضم چهارم یا هضم بافتی از طریق بخارات تنفسی (مواد زائدی که از ریه ها بیرون می‌آید) و همین طور چرک بدن از روی پوست، دفع می‌شود.

هر کدام از هضوم که باطل شود یا فضولاتش دفع نشود شخص دچار بیماری می‌گردد.

چگونگی تولید خلط در بدن

غذا، پس از خوردن ابتدا از طریق مری وارد معده و در آنجا پس از گوارش و ترکیب شدن با شیره ها و مواد گوارشی موجود در معده تبدیل به عصاره ای شیره مانند به نام کیلوس شده و از آنجا از طریق روده بندها، مزانتر یا ماساریقا (لفظ یونانی) این شیرابه را می‌کشد و به کبد می‌رود. در کبد هضم دوم و تفکیک روی آن صورت می‌گیرد؛ بخشی از این مواد رسوب می‌کند که به آن سودا می‌گویند. در بالاترین نقطه یک لایه نازک قرار می‌گیرد که به آن (رغوه) یا کف می‌گویند که همان صفرا است. بالای سودا لایه ی شفاف روشن و آب مانندی قرار می‌گیرد که به آن بلغم می‌گویند. زیر صفرا نیز یک لایه سرخ گلی تشکیل میشود که به آن خون می گویند. خون را یک بار به عنوان جزیی از مایع درون رگ (جزیی از آن 4 قسمت) و یک بار به عنوان کل درنظر می‌گیرند که در فصد و حجامت منظور این است. خون در کبد ساخته می‌شود و درنهایت می‌توان گفت غذا پس از مراحل گفته شده به چهار خلط صفرا، سودا، خون و بلغم تبدیل می‌گردد.

صفرای طبیعی: کف مانند است و در سطح قرار می‌گیرد.

سودای طبیعی: سنگین تر است و ته نشین می‌شود.

خون یا دم: روان است و با حرارتی معتدل. این قسمت خالص و در اثر حرارت متعادل خون به وجود می‌آید.

بلغم: با توجه به حرارت کم به صورت خام است، این قسمت را که نه پخته و نه خام است، بلغم می‌گویند.

صفرای غیر طبیعی: قسمت دیگری که در اثر حرارت زیاد کبد می‌سوزد و در سطح قرار می‌گیرد و لطیف تر و سبک تر است (صفرای سوخته و مضر)

سودای غیر طبیعی : قسمتی غلیظ تر که در پایین قرار می‌گیرد.

کیفیت اخلاط :

صفرا : گرم و خشک

دم (خون) : گم و تر

بلغم : سرد و تر

سودا : سرد و خشک

فرضیه ی تقسیم اخلاط

خون را از لحاظ طب قدیم می‌توان به صورت زیر تقسیم نمود:

وقتی که خون از انسان به زمین ریخته می‌شود و یا در لوله آزمایش مدت زیادی مانده و لخته می‌شود حکما به تقسیم بندی زیر می‌رسند:

- لایه اول: خون لخته شده و به رنگ سیاه که حاصل تجمع گلبول های قرمز و فیبرین است که حکما آن راسودامی نامند.

- لایه دوم: کمرنگ تر است و مایل به سفید و از لاشه های گلبول های سفید و پلاکت ها تشکیل شده و به علت سفیدی بیشتر شبیه ترشحات بینی و مخاط ها است که حکما به آن بلغم می‌گویند.

- لایه سوم: که محتوی ماده ی رنگی خون رقیق شده یا سرم خون است و بیشترین قسمت خون را تشکیل می‌دهد که به رنگ گلی بوده و حکما آن را خون گلی و یا دَم نامیدند.

- لایه چهارم : بالاترین قسمت که مایل به زردی است، به علت وجود صفرا سبک بوده و بیشتر در روی آن می‌ایستد و وقتی تکان داده شود کف می‌کند که حکما به آن زرد آب یا صفرا می‌گویند.

شناخت کامل اخلاط

سودا: سودا ماده ای سیاه رنگ است که در کبد تولید می‌شود و جایگاه اصلی آن طحال است. طبع آن مانند خاک، سرد و خشک است، مزه ی آن ترش یا گس متمایل به تلخی است.

سودای طبیعی: همان رسوباتی است که در خون ایجاد و باعث تیرگی خون می‌شود. مزه آن شیرین، گس و متمایل به تلخ است. سودای طبیعی بعد از تولید به دو قسمت تقسیم می‌شود:

1- قسمتی وارد خون می‌شود که باعث قدرت و استحکام بدن و تغذیه استخوان هاست.

2- قسمتی از خون خارج و وارد طحال شده که باعث تقویت دهانه معده گردیده، با ترشی خود تحریک می‌نماید و باعث می‌شود که انسان از گرسنگی و تحریک اشتها آگاه شود.

بلغم: جایگاه خاصی در بدن ندارد و در تمام سطح بدن پخش می‌شود؛ در حقیقت بلغم، خلط خامی است که در صورت پخته شدن، تبدیل به خون که طبعی سرد و مرطوب و مزه ای شیرین دارد، می‌شود و وجود آن برای اندام هایی مانند مغز و مفاصل ضروری است.

خون: خون مایعی است گرم و مرطوب که مبدا آن کبد و از طریق رگ ها در سراسر بدن جریان می‌یابد و عامل رسیدن غذا به اندام هاست. خون طبیعی خونی است قرمز رنگ، بسیار شیرین و بدون بوی بد که از کبد خارج و به قلب می‌رود.

صفرا: مایعی است زرد رنگ، تلخ، دارای طبعی گرم و خشک که در کبد تولید و جایگاه آن در کیسه صفرا است. صفرا مانند خون برای بدن ضروری است. صفرا باعث خوب کار کردن ریه، پاک شدن و دفع بلغم اضافی از روده ها و تحریک ماهیچه های مقعد می‌گردد.

علت به وجود آمدن اخلاط و عملکرد آن

صفرا

از مصرف غذا های نرم، گرم، چرب و تند به وجود می‌آید.

حرارت معتدل باعث به وجود آمدن صفرای طبیعی و حرارت غیر معتدل باعث ایجاد صفرای سوخته می‌شود.

وظایف مهم صفرا: رساندن غذا به اعضایی است که باید در‌ آنها کمی صفرا وجود داشته باشد تا خون را صاف نگه دارد.

سودا

حرارت معتدل کبد باعث سودای طبیعی و حرارت زیاد باعث سودای سوخته می‌شود.

علت مادی آن صرف غذا های غلیط، گرم و با رطوبت کم است.

وظایف مهم آن رساندن غذا به اعضایی است که برای تحریک دهانه ی معده و اشتها می‌باشند.

خون

حرارت معتدل باعث ایجاد خون طبیعی می‌شود.

علت مادی آن استفاده از غذا ها و نوشیدنی های متعادل و سازگار با مزاج است.

بلغم

حرارت کم باعث به وجود آمدن بلغم می‌شود.

علت مادی آن استفاده از خوراکی های غلیظ و لزج، سرد و مرطوب، پایین بودن حرارت به دلیل استفاده از داروهای نامناسب و یا بیماری است.

مشخصات افراد گرم و خشک، سرد و خشک، گرم و تر، سرد و تر (به صورت تقر یبی)

غلبه ی هرکدام از اخلاط در بدن باعث ایجاد تغییراتی می‌شود. غلبه این اخلاط دلایل مختلفی دارد، مانند: تغذیه، حالات فکری و روانی، تاثیرات اقلیمی، مکان زندگی، بیماری و.... این عوامل می‌توانند باعث تغییر کیفیات چهار گانه ی مزاجی شوند.

مزاج های نُه گانه

از نظر اطباء، اگر بدن انسان از مقادیر متناسب (مساوی) عناصر چهار گانه ترکیب شده باشد مزاج معتدل و اگر با هم مساوی و در حد متوسط نباشند مزاج غیرمعتدل می‌گویند.

مزاج های معتدل

الف- مزاج معتدل

معتدل نوع اول ( قیاس یک نوع با خارج از نوع خود ) مانند قیاس مزاج انسان با حیوانات و نبات و جماد.

معتدل نوع دوم ( قیاس فرد از یک نوع با افراد همنوع خود).

ب- معتدل صنفی

معتدل صنفی به اعتبار قیاس مزاج کسی از صنف خاص از اصناف بشر با فردی خارج از صنف او (قیاس از یک اقلیم با یک اقلیم دیگر).

معتدل صنفی به اعتبار قیاس مزاج دو شخص از یک صنف.

ج- معتدل شخصی

برای هر شخص معین تا یک موجود تندرست.

برای هر فرد معین در اعتدال او در برخی از اوقات و احوال نسبت به سایر اوقات و احوال او.

د- معتدل عضوی

معتدل عضوی به اعتبار قیاس مزاج شایسته یک عضو با اعضای دیگر.

معتدل عضوی هر اندام نسبت به تمام احوال خود.

** مزاج معتدل واقعی وجود ندارد **

مزاج های غیرمعتدل

به طور کلی مزاج های غیر معتدل به دو دسته مفرد و مرکب تقسیم می‌شوند که هر کدام به چهار قسمت تقسیم می‌شود.

الف) مفرد : گرم- سرد- خشک- تر

ب) مرکب : گرم و خشک- گرم و تر- سرد و خشک- سرد و تر

انواع مزاج های مربوط به انسان

1- مزاج سنین

مرحله رشد : گرم و تر (از صفر تا سی سالگی )

مرحله جوانی : گرم و خشک (از 30 تا چهل سالگی )

مرحله میانسالی : سرد و خشک (از 40 تا 60 سالگی )

مرحله پیری : سرد و تر (از 60 به بالا )

2- مزاج فصل ها

بهار : گرم و تر                تابستان : گرم و خشک              

پائیز : سرد و تر               زمستان : سرد و خشک

3- مزاج جنس

مزاج مردان نسبت به زنان گرم تر و خشک تر است، در حالی که مزاج زنان بیشتر متمایل به سردی و تری است.

4- مزاج مکان (محیط زندگی)

کوهستان: سرد و خشک                              بیابانی: گرم و خشک         

مناطق کنار دریا که کوه در جنوب آن باشد: سرد و تر    مناطق کنار دریا که کوه در شمال آن باشد: گرم و تر

5- مزاج متغیر

6-مزاج مختلط

7- مزاج تغذیه

• روغن کنجد: گرم و تر
• روغن بادام شیرین: معتدل
• روغن بادام تلخ: گرم و تر
• روغن زیتون: گرم و خشک
• شیره انگور: گرم و تر
• سرکه: سرد و خشک
• سمنو: گرم و معتدل
• شکر سرخ: معتدل رو به سرد و تر
• شیره توت: گرم و تر

8- مزاج صنعتی

9- مزاج روحی و روانی

10- مزاج اندام و اعضاء

 مزاج اندام واعضای مختلف بدن انسان با توجه به نوع وظیفه و عملکرد‌ آنها با هم متفاوت است.

-شریان، قلب، ورید: گرم و خشک

-خون، کبد، گوشت: گرم و تر

-مو،استخوان، غضروف، متر، رباط (زرد پی): سرد و خشک

-عصب، چربی، نخاع و غز: سرد و تر

11-مزاج مرض

12- مزاج گیاهان دارویی (برخی از گیاهان)

13- مزاج میوه ها

14-مزاج دانه ها، حبوبات و غلات

15- مزاج سبزی ها

16-مزاج لبنیات

مصلح: ماده ای خوراکی یا غیر خوراکی است که مصرف توام آن با سایر مواد خوراکی از عارضه ی احتمالی‌ آنها جلوگیری می‌نماید.

17- مزاج انواع آجیل و مغزهای گیاهی

18- مزاج غذاهای فرآوری شده

19- مزاج گوشت ها

-گوسفند: گرم و مرطوب

-گوشت بز: سرد و خشک

- گوشت گاو: سرد و خشک

-گوشت گوساله: معتدل، مایل به سرد

- گوشت شکاری: میزان گرمی و خشکی از حیوانات اهلی بیشتر است

- گوشت پرندگان آبی: سردی و رطوبت‌ آنها بیشتر از سایر پرندگان است

-گوشت پرندگان خشکی: گرم و خشک

-گوشت ما هی ها: سرد و مرطوبت

20-مزاج روغن ها

- روغن دنبه: سرد و تر

- روغن کنجد: گرم و خشک

- روغن گردو: گرم و خشک

- روغن بنفشه: معتدل در سردی و رطوبت

- روغن گل سرخ: سرد و خشک

21-مزاج طبیعت فرآورده های حیوانی

-تخم مرغ: زرده آن گرم، سفیده آن سرد است

- شیر: سرد و مرطوب

- روغن دنبه: سرد و مرطوب

-کره: گرم و مرطوب

-پنیر: سرد و خشک ( پنیر مانده گرم و خشک و تند است و برای اعصاب ضرر دارد )

-کشک: سرد و خشک

-دوغ: سرد و مرطوب