انجبار

مشخصات:
انجبار گیاهى است چندساله بلندى آن کمى کمتر از یک متر ولى در برخى نقاط خیلى کوتاه و تا  ٢٠  سانتى‌متر مى‌شود. از مشخصات بارز گیاه ساقۀ زیرزمینى ضخیم آن است که استوانه‌اى و به هم چسبیده و اطراف سطح خارجى آن را ریشک‌هاى فراوانى که از نظر دارویى مصرف دارند پوشیده است. از این ساقۀ زیرزمینى تعدادى برگ و ساقۀ گل‌دهنده بدون شاخه بیرون مى‌آید. برگهاى آن دراز، بیضى، نوک‌تیز، به رنگ سبز روشن شفاف، رنگ زیر برگ سبز غبارى است که با دمبرگ درازى به ساقۀ زیرزمینى وصل مى‌شود. برگهاى قسمت بالاى گیاه بدون دمبرگ است. گلهاى آنقرمز بندرت سفید به‌طور مجتمع در انتهاى شاخۀ گل‌دهنده ظاهر مى‌شود. از گیاهانى است که به واسطۀ گلهاى زیبایش در گل‌کارى‌ها کاشته مى‌شود.
این گیاه بومى اروپا و در انگلستان در مرغزارهاى مرطوب مى‌روید و در آسیا نیز انتشار دارد. در ایران در مناطق غرب کشور در تخت سلیمان، همدان، در ارتفاعات کوهستان الوند و در ارتفاعات کوه سهند در آذربایجان دیده مى‌شود. تکثیر این گیاه از طریق تقسیم بوتۀ آن انجام مى‌گیرد.

زمان برداشت :
برداشت محصول در ماههای آبان و آذر و در اوایل بهار صورت می‌گیرد. پس از برداشت محصول از زمین, ریزومها را جدا تمیز و شسته در محلهای مناسب به طور طبیعی یا مصنوعی ( در خشک کن با حداکثر 60 درجه سانتی گراد ) خشک می‌نمایند. سپس ریزومهای خشک شده را به صورت قطعاتی به درازای 3 تا 8 سانتی متر و به عرض 15 میلی متر و به ضخامت 5 تا 8 میلی متر درآورده و سپس بسته بندی می‌کنند.
پراکندگی جغرافیایی:
نواحی غربی ایران, آذربایجان: کوه سهند, همدان, تخت سلیمان،بین همدان و تبریز, حیدره در 2200 متری, لرستان: اشتران کوه

قسمت مورد استفاده انجبار ریزوم، ریشه و برگ گیاه است که در فصل پاییزریزوم آن جمع‌آوری شده و در آفتاب خشکانده می‌شوند، ریشه‌های بزرگ آن رابرش طولی می‌دهند
ترکیبات شیمیایى:
از نظر ترکیبات شیمیایى در ریزوم خشک و ریشه گیاه انجبار دارای تانن، گلوکز، آمیدون، مواد آلبومینوئیدی، اکسالات کلیسم، اسیداگزالیک، لعاب، صمغ، یک ماده رنگی قرمز، ویتامین C است .و همچنین مقدار قابل ملاحظه‌اى در حدود  ٢٠  درصد انواع تانن، در حدود  ٣٠  درصد نشاسته، کمى قند، اسید گالیک و یک مادۀ رنگى قرمز به نام «قرمز انجبار» وجود دارد.
کاربرد درمانی :

طبع انجبار سرد و خشک است. از نظر خواص درمانی ضد تب، مدر، ملین، التیام دهنده، قابض قوی، ضداسهال، مقوی عمومی، ضدعفونی‌کننده، ضد غلبة دم، ضد التهاب، محرک واشتهاآور است. از انجبار در موارد اسهال، اسهال خونی، دیسانتری، رفع ترشحات مخاطی، بی‌اختیاری دفع ادرار، ترشحات زنانگی، سوزش مجاری ادرار، گلو درد، ورم‌مجرای بول بعد از رفع حالت التهابی آن، بواسیر، انزال منی، تب نوبه، خونریزی‌رحم، التهابات اندام‌های تناسلی زن، التیام زخم، نزله‌های مزمن، سل، خونریزیهای‌ساده داخلی و خارجی، جلوگیری از سقط جنین، رفع ترشحات سفید مهبل، ووجود خون در ادرار توصیه شده‌است
در چین از ریشۀ گیاه به عنوان بندآورندۀ خون، ضد تب، مدّر و ملیّن استفاده مى‌شود. در فرانسه از خیس‌کردۀ  ۶٠ - ٣٠  گرم ریشۀ خشک انجبار در یک لیتر آب به صورت شست‌وشو در موارد بواسیر براى قطع خونریزى به کار مى‌رود. در انگلستان در ناحیۀ English Lake District مرسوم است که برگهاى انجبار را با نام Easterledges مى‌خورند. و از ریشۀ آن به عنوان قابض و تونیک استفاده مى‌شود. در هند از ریشۀ گونۀ P. viviparum که آن را انجبار مى‌نامند به عنوان قابض استفاده مى‌شود، له‌شدۀ آن را روى آبسه‌ها مى‌اندازند و از جوشاندۀ ریشه براى رفع التهاب مزمن و سوزاکى مجراى ادرار  ١ و رفع ترشحات سفید مهبل  ٢ استفاده مى‌شود. به صورت غرغره براى التیام زخم، ناراحتى‌هاى حلق، و براى سفت کردن لثه‌هاى نرم به کار مى‌رود. براى قطع اسهال نیز مى‌خورند.
انجبار از نظر طبیعت طبق رأى حکماى طب سنتى سرد و خشک است و از نظر خواص معتقدند که در بند آوردن خونروى و خونریزى از هر عضو خصوصا از سینه و ریه و بواسیر بسیار مؤثر است. در جلوگیرى از اسهال خونى نافع مى‌باشد. مسکّن قىاست و به علت تانن زیادى که دارد مقوى اعضا و روده‌هاست و براى تسکین التهاب صفرا و خون و همچنین در بهبود سل و رفع ضعف اشتها خورده مى‌شود. براى قطع خون در ادرار بسیار مؤثر است. مقدار خوراک آن در تعدادى از اسناد  ۵ - ۴  گرم است که در آب نیم‌گرم با قدرى قند یا در دوشاب انگور بخورند. در استعمال خارجى براى قطع خونریزى و گوشت آوردن زخمها بسیار مفید است. براى سردمزاجان مضّر است از این نظر باید با زنجبیل خورد. معمولا از ساقۀ زیرزمینى با ریشکهاى اطراف آن و همچنین از پوست ساقه زیرزمینى و عصارۀ آن استفاده مى‌شود. رنگ قسمت داخل ریشه و ساقۀ زیرزمینى قرمز است و دم‌کردۀ آن مایع قرمزرنگ مى‌شود.
توجه: املاح آهن و البومین و ژلاتین با ریشۀ انجبار ناسازگار است.
روش تهیۀ محلول ریشۀ انجبار:

ریشۀ انجبار را به مقدار  ۶٠ - ١۵  گرم نیم‌کوبکرده در  ١٠٠٠  گرم آب نیم‌گرم مى‌خیسانند و صاف مى‌کنند آماده مصرف است.
توجه شود که در مورد ریشۀ انجبار نباید آب جوش مصرف شود و باید آب نیم‌گرم باشد تا نشاسته حل نشود زیرا اگر نشاسته حل شود با تانن ریشه ترکیب غیر محلولى به وجود مى‌آورد.
روش تهیۀ عصارۀ ریشۀ انجبار:

ریشۀ انجبار یک واحد و آب مقطر  ٨  واحد. ریشه را نیم‌کوب کرده مدت  ١٢  ساعت در  ۵  واحد از آب مقطّر مى‌خیسانند و با فشار صاف مى‌کنند و تفالۀ باقى‌مانده را در بقیۀ آب مى‌خیسانند و آن را نیز صاف مى‌کنند و دو صاف‌شده را مخلوط کرده مى‌گذارند ته‌نشین شود و قسمت صافى روى آن را برداشته در حمام ماریه تا حد عصاره تبخیر مى‌نمایند که قوام آید. مقدار خوراک از این عصاره  ١٠ - ١  گرم است.