بادرنجبویه ملیس

نام علمی ملیسا (Melissa officinalis)

نام عمومی : Lemon balm

نام انگلیسی : Balm

نام عربی :بادرنجبویه - ترنجان

ملیسابهمعنای زنبورعسل است که ریشهی یونانی دارد. ازآنجاییکه زنبورعسل به گلهای سفید و کوچک این گیاه علاقهی زیادی دارد، این اسم کاملا مناسب بهنظر می‌رسد. بادرنجبویه از خانوادهی نعناع است. بهسرعت رشد میکند و در اصل بومیِ مناطق جنوب اروپا، نواحی مختلف خاورمیانه و آسیای مرکزی است. بااینحال، هماکنون در آمریکا و بسیاری از نقاط جهان نیز کشت میشود.
قسمت های مورد استفاده:

مفیدترین بخش این گیاه برگهای آن هستند. برگهای بادرنجبویه عطر تندی شبیه به لیمو ساطع میکنند که میتوانید از آن بهعنوان طعمدهنده در چای استفاده کنید. از این گیاه میتوان روغن معطر درست کرد و برای دفع حشرات بهکار برد. برخی افراد حتی از آن خمیردندان خانگی درست میکنند.
کاربرد درمانی:

بادرنجبویه خواص درمانی شگفتانگیزی دارد. پزشکان قرون وسطا آن را برای رفع مشکلات خواب، کاهش اضطراب، التیام زخمها و افزایش طول عمر تجویز میکردند. امروزه دانشمندان مطالعات زیادی روی بادرنجبویه انجام دادهاند. بیشتر این مطالعات در اروپا و خاورمیانه، بهعنوان مناطق منشأ اصلی این گیاه، صورت گرفته است.

از خواص بادرنجبویه در طب سنتی بهویژه در کشورهای اروپایی مانند اتریش استفاده میکنند. این گیاه برای سردرد و دردهای عصبی بسیار مفید است.

از قلب محافظت میکند

یکی از مهمترین خواص بادرنجبویه که مطالعات زیادی روی آن انجام شده است، محافظت از قلب است.

استفاده از اسانس بادرنجبویه در رایحهدرمانی، تریگلسیرید خون (چربی خون) را پایین میآورد و به سنتز کلسترول در کبد کمک میکند. مطالعهای در سال ۲۰۱۲ نشان داد که استنشاق روغن بادرنجبویه از عواملی که به رشد دائمی سلولهای سرطانی کبدی منجر میشوند جلوگیری میکند.

پژوهشگران در مطالعهای در سال ۲۰۱۶ دریافتند که تپش قلب و فشار خون بالا در حیواناتی که این گیاه را بهشکل خوراکی به آنها داده بودند تا حد زیادی کاهش یافت.

بهنظر میرسد بادرنجبویه روی سازوکار و پالسهای الکتریکی قلب تأثیر قابلتوجهی دارد.

در گذشته در طب سنتی ایران از این گیاه بهعنوان درمانی برای تپش قلب استفاده میکردند. محققان پس از یک دورهی آزمایشیِ استفاده از عصارهی برگهای بادرنجبویه روی افراد دریافتند که تپش قلب آنها تا حد زیادی کاهش یافته است. البته آرامشدن تپش قلب از یک سو ممکن است با تأثیر بادرنجبویه بر خلقوخوی انسان در ارتباط باشد.

یکی دیگر از مزایای بادرنجبویه تأثیر آن روی آریتمی قلبی است. آریتمی به حالتی میگویند که در آن ضربان قلب سریعتر یا آهستهتر از حالت عادی یا در فواصل زمانی یکسان، نامنظم است. بهنظر میرسد بادرنجبویه میتواند احتمال وقوع تپش نابهنگام، تاکی کاردی (ضربان قلب بالا یا تندتپشی) و فیبریلاسیون قلب (مشکل در ضربان قلب) را بدون ایجاد عوارض جانبی کاهش دهد.

براساس تحقیقات، عصارهی بادرنجبویه تغییرات عمدهای در نتایج الکتروکاردیوگرام (نوار قلب) ایجاد میکند که بهنظر میرسد فواصل زمانی الکتریکی را افزایش میدهد. البته هنوز مزایای بالینی آن کاملا روشن نیست. اما مطالعهای آزمایشی در ایران که برای اولین بار این نتایج را تأیید کرد، درواقع به کشف بزرگی دست یافت.

عامل ضدباکتری طبیعی است

بادرنجبویه سابقهای طولانی در طب سنتی دارد. بههمیندلیل محققان چگونگی اثربخشی آن را بر محافظت بدن دربرابر عوامل ایجادکنندهی بیماری مانند باکتریهای مضر مطالعه کردهاند. بهنظر میرسد بادرنجبویه ویژگیهای ضدباکتری دارد و میتواند از بدن دربرابر باکتریهای عفونی محافظت کند.

روغن بادرنجبویه بهویژه دربرابر قارچ کاندیدا فعالیت ضدباکتریایی دارد. کاندیدا نوعی قارچ است که سبب عفونتهای قارچی از جمله عفونت قارچی واژن میشود. این قارچ در بروز علائمی مانند خستگی، مهِ مغزی، مشکلات گوارشی و تضعیف سیستم ایمنی بدن نقش مهمی دارد.

محققان برای آزمایش تأثیر بادرنجبویه روی قندخون بالا، هم عصارهی آن و هم روغن اسانسی آن را به گروهی از بیماران دادند. نتایج نشان داد هر دو محصول در کاهش سطح قندخون و نیز کاهش استرس اکسیداتیو مرتبط با دیابت تأثیر مشابهی داشتند.

اطلاعات بهدستآمده آنقدر قانعکننده بود که محققان دانشگاه آزاد برلین را تحتتأثیر قرار داد. آنها اظهار داشتند: «عصارهی اتانولی بادرنجبویه احتمالا میتواند در کنار درمان دارویی دیابت نوع ۲ یا در پیشگیری از آن مفید باشد.»
خلقوخو، تمرکز و خواب را بهبود میبخشد

یکی از خواص شناختهشدهی بادرنجبویه اثر آرامبخشی آن است. بههمیندلیل در گذشته از آن برای درمان اضطراب و بیخوابی استفاده میکردند.

این گیاه در بهبود بیشفعالی، تمرکز و تحریکپذیری در کودکان بالای ۷ سال تأثیر زیادی دارد. مطالعهای روی جوانان نشان داد، استفاده از این گیاه در غذاها به بهبود خلقوخو و عملکرد شناختی آنها کمک میکند.

بادرنجبویه در بهبود کیفیت خواب، کاهش علائم بیخوابی و اختلالات خواب بهویژه در دوران یائسگی بسیار مؤثر است.
با تبخال مبارزه میکند

بادرنجبویه را بهدلیل خاصیت ضدویروسیاش میتوان بهشکل موضعی برای درمان ویروس تبخال بهکار برد.

تبخال درمان دائمی ندارد، اما برخی روشهای درمانی میتوانند تعداد دفعات تبخالزدن را کمتر کنند و فاصلهی بین آنها را طولانیتر کنند. محققان اثربخشی بادرنجبویه را بر تبخال و تاولهای تبخالی مطالعه کردهاند.

عصارهی بادرنجبویه بهشکل کِرِم دورهی بهبود تبخال را کوتاهتر میکند، فواصل بین تبخالزدن را طولانیتر میکند و علائم خارش و سوزش را تسکین میدهد. جالب اینجاست که ویروس تبخال درصورتِ استفادهی مکرر از بادرنجبویه نسبت به آن مقاوم نمیشود. روغن اسانسی بادرنجبویه نیز نتایج مشابهی را نشان داده است.

بهنظر میرسد اثرات بادرنجبویه روی ویروس تبخال به ترکیبات آنتیاکسیدانی آن مانند تانِنها و پلیفنلها مربوط میشود. تاکنون هیچ عوارض جانبی برای استفاده از این ترکیبات بهصورت خوراکی یا موضعی شناخته نشده است.
آنتیاکسیدان و ضدالتهاب قوی است

بادرنجبویه آنتیاکسیدان و ضد التهاب قوی است

اثرات ضد اسپاسم و آرامبخش مربوط به اسانس آن بوده و اثرات ضد ویروس های هر پس و ایدز ( HIV) مربوط به اسید کافئیک و تانن ها است

بادرنجبویه میتواند با آسیب ناشی از رادیکالهای آزاد مبارزه کند. شاید مهمترین مزیت این گیاه، تأثیر احتمالی آن بر نوع خاصی از سرطان موسوم به گلیوبلاستوما مولتیفرم (glioblastoma multiforme) باشد. این نوع سرطان که بسیار سریعالانتشار است از مغز شروع میشود و هنوز درمان شناختهشدهای برای آن وجود ندارد. بااینحال، محققان در مطالعهای در سال ۲۰۱۴ دریافتند روغن اسانسی بادرنجبویه سبب آپوپتوز (مرگ برنامهریزیشدهی سلولی) در سلولهای سرطانی میشود و روند تولید پروتئین MRP1 (پروتئین مقاومت چند دارویی) را متوقف میکند. این پروتئین تا حدودی عامل اصلی مقاومت داروییِ پیشرفت سرطان نسبت به درمانهای سنتی مانند شیمیدرمانی است.
مبارزه با سلولهای سرطانی :

مطالعات دیگری نیز نشان دادهاند که بادرنجبویه روی ردههای سلولی سرطانی مانند MCF-7 (ردهی سلولی سرطان پستان)، ردهی سلولی سرطانی کولورکتال، سلولهای سرطانی کبد و دو نوع متفاوت از سلولهای سرطان خون (لوسمی) اثرات آپوپتیک دارد.

محققان در مطالعهای با بررسی اثر آنتیاکسیدانهای عصارهی بادرنجبویه بر استرس اکسیداتیو که بهدلیل سطوح پایین تابش در رادیوتراپی ایجاد میشود، به نتایج قابلتوجهی دست یافتند. یکی از این نتایج بهبود سطوح خون در سایر سلولهای آنتیاکسیدان بود. مطالعهای انجامگرفته روی متخصصان پزشکی که بهطور مداوم در معرض سطوح پایین اشعه در رادیوتراپی قرار دارند، نشان داد که گنجاندن بادرنجبویه در رژیمغذایی این افراد ممکن است روش مؤثری برای محافظت از آنها در برابر استرس اکسیداتیو باشد. این مطالعه همچنین نشان داد این گیاه در تنظیم آنزیم بسیار مهمی که سوپراکسید دیسموتاز نامیده میشود نقش دارد.

این آنزیم (که بهاختصار SOD نامیده میشود) برای جلوگیری از بیماریهایی که با استرس اکسیداتیو در ارتباط هستند حیاتی است، زیرا عدم کنترل این آنزیم به انواع مختلف آسیب سلولی منجر میشود. بادرنجبویه یکی از روشهای طبیعی کنترل این آنزیم است.

یکی دیگر از خواص بادرنجبویه، جلوگیری از اختلالات نورودژنراتیو (تخریبکنندهی عصب) ناشی از قرارگرفتن بیشازحد در معرض منگنز است.

روغن بادرنجبویه علاوهبر خواص آنتیاکسیدانی، ضدالتهاب نیز هست. این گیاه با کاهش التهابات مزمن، از بدن در برابر بیماریها محافظت میکند و درد را کاهش میدهد.
تیروئید پرکار را تنظیم میکند

براساس آمار، بیش از ۱۲% جمعیت ایالات متحدهی آمریکا و البته بسیاری از مردم در سراسر جهان با مشکلات تیروئید مواجه هستند. از بین بیماریهای مرتبط با تیروئید، پرکاری و کمکاری تیروئید شایعتر از بقیه هستند.

براساس تحقیقات، عصارهی بادرنجبویه برای تنظیم پرکاری تیروئید مفید است. این گیاه از اتصال برخی ترکیبات (سبب فعالیت بیشازحد تیروئید میشوند) به گیرندههای تیروئید (بهویژه در بیماران مبتلا به گواتر) جلوگیری میکند.
به سلامت دستگاه گوارش کمک میکند

عصارهی بادرنجبویه بهدلیل فعالیت آنتیاکسیدانی، به سلامت دستگاه گوارش کمک میکند. این گیاه احتمالا میتواند از زخممعده جلوگیری کند، البته هنوز بهطورکامل روی آن مطالعه نشده است. شواهدی نیز وجود دارد که نشان میدهد بادرنجبویه درست مانند نعناع و سنبل ختایی ممکن است در درمان یبوست کمککننده باشد.

علائم سندرم پیش از قاعدگی (PMS) را تسکین میدهد

روشهای مصرف بادرنجبویه

اگر در مناطق گرمسیر زندگی میکنید، احتمالا خودتان میتوانید بادرنجبویه را پرورش دهید. خاک این گیاه باید همیشه مرطوب و کود مناسبی داشته باشد. بهتر است تا حدودی در سایه قرار بگیرد. ازآنجاییکه بسیار سریع جوانه میزند و رشد میکند، اگر درکنارِ گیاهان دیگری باشد، فضای آنها را اشغال میکند. بههمیندلیل زودبهزود آن را درو کنید.

بادرنجبویه رایحهی دلنشینی دارد که شبیه بوی لیموست. میتوانید از آن برای طعم دادن به گوشت و غذاهای دریایی استفاده کنید یا در نوشیدنیهای میوهای بریزید و میل کنید. برای تهیهی یک چای مطبوع، برگهای بادرنجبویه را بهمدت ۱۵ دقیقه یا بیشتر با چای معمولی دم کنید. سپس برای شیرینکردن آن از عسل طبیعی استفاده کنید. همچنین میتوانید آن را خرد کنید و در سالاد بریزید.

بهدلیل معطر و مفید بودن این گیاه، بسیاری افراد از آن برای تهیهی روغنِ لب دستساز یا لوازم آرایش خانگی استفاده میکنند.

اگر خودتان نمیتوانید آن را پرورش بدهید، چای یا مکمل آن را مصرف کنید. توصیه میکنیم حتما آن را از فروشندگان معتبر تهیه کنید، زیرا گیاهان زیادی وجود دارند که ظاهرشان شبیه بادرنجبویه است.
عوارض جانبی احتمالی

مصرف این گیاه برای بسیاری از افراد اصلا خطری ندارد. اما بهدلیل اینکه فعالیت تیروئید را تحتتأثیر قرار میدهد، افرادی که از داروی تیروئید استفاده میکنند یا کمکاری تیروئید دارند نباید آن را مصرف کنند.

برخی بیماران نیز پس از درمان با عصارهی بادرنجبویه عوارض جانبی خفیفی را گزارش کردهاند.

اگر باردار هستید قبل از مصرف با پزشکتان مشورت کنید.