سیاه توسه

سیاه توسه
نام انگلیسی:
Common alaternus
نام علمی:
  Rhamnus frangula
خانواده:
  Rhamnaceae
مقدّمه
سیاه توسه از قدیم به عنوان گیاه دارویی مورد استفادۀ مردم قرار می‌گرفت. پوست ساقه ها و شاخه های این گیاه در تعدادی از فارماکوپه ها به عنوان دارو معرّفی شده است.
در صنایع نوین داروسازی، از موّاد مؤثرۀ موجود در پوست این گیاه داروهای معّرق، ضدّ دل درد، هضم کنندۀ غذا و ملّین تهیه می‌شود.
از دم کرده پوست این گیاه برای مداوای بیماریهای صفراوی و کبدی نیز استفاده می‌شود. استفاده از پوست تازۀ سیاه توسه، به شدّت تهوّع آور است.
از پوست و برگ سیاه توسه برای تهیّۀ رنگ زرد می‌توان استفاده کرد. چنانچه این رنگ با املاح آهن ترکیب شود، می‌توان از آن رنگ سیاه تهیه کرد. از میوه های نارس این گیاه می‌توان رنگ سبز و از میوه های رسیده رنگ خاکستری تهیه نمود.
چوب این گیاه به لحاظ مرغوبیّت، در صنایع چوب کاربرد فراوان دارد.
مشخصات گیاه
سیاه توسه، گیاهی است درختچه ای، چند ساله که در مناطق مرطوب و جنگلی اروپا در غرب آسیا و شمال آمریکا، در سطوح وسیعی می‌روید .
ارتفاع سیاه توسه که انشعابهای کمی دارد، 2 تا 4 متر است. این گیاه سایه دوست است و در جنگلهای بلوط می‌روید .
پوست ساقۀ سیاه توسه خاکستری رنگ و سطح آن پوشیده از تعداد زیادی برجستگیهای منفذ مانند    ( عدسکها ) است .
برگها متناوب، با کناره هایی صاف و بدون دندانه و کم و بیش برّاق می‌باشند. طول آنها بین 3 تا 6 سانتی متر است. گلها کوچک و به رنگ سبز روشن هستند. از زاویۀ برگها، 2 تا 6 گل خارج می‌شوند.
میوه ها کروی شکل، گوشتی و به طول 4 تا 8 میلی متر است. میوه در بدو تشکیل سبزرنگ است که رفته رفته قرمز و در نهالیت به رنگ بنفش تیره تبدیل می‌شود.
داخل هر میوه سه عدد بذر وجود دارد که پوشش آنها سخت و استخوانی است. وزن هزاردانه، 11 تا 20 گرم است. گلها و میوه ها را می‌توان به طور همزمان از اواخر اردیبهشت تا اوایل مرداد روی گیاه مشاهده کرد .
پوست این گیاهان حاوی موادی است که منشأ آنها (( آنتراگلیکوزیدی )) است. از موادّ دیگر موجود در پوست ساقه، می‌توان از موّاد تلخ، اسیدهای آلی، ترکیبات قندی و همچنین بعضی از آنزیمهای اختصاصی را نام برد. مقدار (( آنتراکینون )) بین 6 تا 9% متغیّر است. این مواد در محیط قلیایی به رنگ سرخ مشاهده می‌شوند .
از عمده ترین (( گلیکوزیدهای آنتراکینونی )) موجود در پوست ساقۀ سیاه توسه، می‌توان از
(( فرانگولین آ و ب )) و (( گلوکوفرانگولین آ و ب )) ( 5/0 تا 2% ) نام برد .
در پوست، همچنین موادّی نظیر (( فرانگو لاامودین )) و (( کریزوفانول )) و بعضی مواد منشأ
(( آنتراکینونی )) ساخته و ذخیره می‌شود. بذرهای خشک شدۀ سیاه توسه 9/12 تا 7/15 درصد پروتئین و 7/10 تا 8/15 درصد روغن و همچنین حاوی (( آمیگدالین ))، (( روبینن ))، ((هلیسین)) و (( تانن )) می‌باشند .
نیاز اکولوژیکی
سیاه توسه، گیاهی است که در اقلیمهای مرطوب می‌روید. این گیاه نسبت به سرما حسّاس است. در طول رویش به خاکهای حاوی ترکیبات کلسیم نیاز دارد. سیاه توسه در خاکهایی با بافت مختلف مانند سبک، نیمه سنگین و سنگین اسیدی می‌روید و در طول رویش به مقدار رطوبت نیاز دارد. این گیاه در مناطق خشک دورۀ رویشی کوتاهی دارد و در این شرایط گل و میوه تولید نمی‌کند. سیاه توسه در مناطق جنگلی و زیر سایۀ درختان دیگری نظیر بلوط، بید و آقطی می‌روید.