تیس، با نام علمی Sorbus aucuparia درختی است از تیره گل سرخ که با وجود ارزش بوم شناختی فراوان، حتی برای کارشناسان جنگل نیز چندان شناخته شده نیست.
درختچه ای است که در مازندران در ارتفاعات نور تیس نامیده میشود. در کتب طب سنتی با نام غبیر ابری نام برده میشود.
به فرانسوی این گیاه را sorbier des oiseaux و sorbier ds oiseleurs گویند. به انگلیسی به تیس rowan tree و rowan و mountain
تیس درختچه ای است به بلندی 6 تا 14 متر که انشعابات تازه آن کم و بیش نارنجی رنگ است و بعدا خاکستری میشود. جوانه های آن دوکی شکل و صاف به طول 12 تا 14 میلیمتر، برگ ها سبز مرکب دارای 13 تا 15 برگچه نوک تیز (6 -7 جفت و یک برگچه در انتها)، کناره برگچه ها دارای دندانه های منظم اره ای شکل، گل های آن در حالت شکوفه قهوه ای و پس از آن شیری رنگ میشود. میوه آن کوچک در ابعاد نخود به رنگ قرمز مرجانی دارای گوشتی با طعم گس و غیر قابل خوردن است و چون دارای مقدار کمی اسید سمی است، اسراف در خوردن آن برای اطفال ممکن است ایجاد مسمومیت نماید.
این درختچه به سادگی از طریق بذر یا از طریق پا جوش تکثیر میشود. ارتفاعات بالای جنگل را دوست دارد. در هند در مناطق معتدل هیمالیا از کشمیر تا کوماثون انتشار دارد. در ایران در جنگل های مرطوب شمال ایران در ارتفاعات کلاردشت، نور، پل زنگوله و کجور تا ارتفاع 2000 متر از سطح دریا دیده میشود.
با وجود تحقیقات زیادی که در سالهای اخیر، درباره گیاهان جنگلهای شمال انجام شده است، هنوز ابهامات فراوانی در این زمینه وجود دارد. مطالعات انجام شده، بیشتر بر روی گیاهان چوبی که در حدود ۱۵۰ـ ۲۰۰ گونه هستند تمرکز یافته و اطلاعات چندانی درباره گونههای علفی جنگلهای شمال که در حدود ۱۶۰۰ گونه را شامل میشود به دست نیامده است. حتی درباره گونههای درختی و درختچهای نیز اطلاعات کاملی وجود ندارد.
یکی از کارشناسان ارشد جنگلداری در گفتگو با ایرنا گفت: درخت تیس حتی برای بسیاری از کارشناسان، نا آشناست و نمیتوانند آن را تشخیص دهند.
تیس در نزدیکی روستای لاشَک نوشهر، در ارتفاع ۲۶۱۰ متری هم روییده است و بارندگی مورد نیاز اینگونه درختی، ۳۵۰تا ۶۵۰میلی متر در سال است و بیشترین تراکم را در درهها و مناطق صخرهای و خاکهای آهکی و مرطوب دارد.
گونههای همراه تیس را میتوان چنین ذکر کرد: اُوری، راش، وَن، بارانک، گیلاس جنگلی، کَرْب، لِوَر، ممرز، ولیک، زرشک، مایمَرز، آلوچه، ازگیل، سیاهال، بنفشه، فَرفیون، پامچال، توت فرنگی و مَتامَتّی.
در این خصوص ،روستاییان از برگ این درخت برای تعلیف دام استفاده میکنند و چوب آن را به مصرف سوخت میرسانند که با توجه به کمیاب بودن آن، آثار مخربی برجای میگذارد.
از نظر ترکیب شیمیایی و مواد عامله پوست این درختچه دارای گلوکوزید و تانن و لورو سرازین است. میوه آن دارای الکل سوربیتول، قند سوربوز، سوربیک اسید، مالیک اسید، پاراسوربیک اسید، سیتریک اسید، سوکسینیک اسید، سوربیتانیک اسید، خیلی کم پروسیک اسید و سرانجام کمی اسانس است.
پوست میوه آن دارای ماده رنگی قرمز است. در تخم آن در حدود 22 درصد روغن ثابت یافت میشود. گل آن دارای ماده تری اتیل آمین و برگ آن دارای آمیگدالین و تانن است. آمیگدالین ماده متبلوری است که در بادام تلخ، برگ های تیس، هسته گوجه درختی، آلوبالو، هلو و … یافت میشود.
توضیح : سوربیتول یا سوربیت ترکیبی است با 6 عامل الکلی (به فرمول خام سی 6 اچ 14 او 6) که از عصاره میوه تیس و یا با هیدرژناسیون گلوکوز به دست میآید.
از عصاره تازه یا پخته میوه تیس برای گرفتگی صدا، اسهال ساده، اسهال خونی و همچنین در موارد تحریک های کیسه صفرا و اختلالات هاضمه که در اثر خوب کار نکردن کبد اتفاق میافتد، استفاده میشود. در هند از میوه آن به عنوان مدر، و ضد اسکوربوت به مقدار محدود استفاده میشود زیرا مصرف زیاد آن مسمومیت ایجاد میکند و همچنین جوشانده میوه آن را در موارد عسر البول یا استرانگوری و به عبارت ساده تر در مواردی که ادرار با درد و قطره قطره از مجرای ادرار خارج میشود، مفید میدانند. از این گیاهان دو نوع در ایران میرویند که علت خواص دارویی میوه آنها که به عنوان قابض بسیار نافع است به طور مختصر در ادامه ذکر میشوند