جینکوبیلوبا

جینکوبیلوبا، یا جینکو تیدی یا جینکوگل Ginkgo bilobal L.

درخت جینکو تنها جنس و گونه گیاهی بازمانده از تیره جینکو که از قدیمی ترین گونه گیاهی به جای مانده در جهان است است. قدمت فسیل های یافت شده از برگ و تنه درخت جینکو به اوایل دوران ژوراسیک یعنی 270 میلیون سال پیش باز می‌گردد.

به طوری که، قدیمی ترین فسیل این درخت از یک منطقه که در حال حاضر قسمت آسیایی اتحاد جماهیر شوروی سابق است. آثار به جا مانده از درخت جینکو نشان می‌دهد که این درخت از دوره پرمین (200 تا 225 میلیون سال پیش) یعنی زمانی که داینوسورها وجود داشته اند نیز موجود بوده است و پراکنش آن در دوره ژوراسیک به اوج خود رسیده و برگ این گیاه از آن زمان تاکنون بدون تغییر مانده است. در آن زمان گونه های جینکو، در مناطق مالی کره زمین به دلیل دارا بودن اقلیم نه چندان سرد پراکنده بودند. طی دوران اولیگوسن، هنگامی که آب و هوای طمین سرد شد، گونه های این درخت به سمت مناطق جوبی گستر یافتند. از این رو محل های پیدایش فسیل این گیاه به سرعت کاهش یافت تا اینکه نزدیک به هفت میلیون سال پیش، جینکو از شمار فسیل های منطقه آمریکای شمالی حذف شد.

دانشمندان چنین تصور می‌کردند که این گیاه منقرض شده است و لیکن این درخت در اثر حوادث و وقایع ناشناخته ای تا به امروز زنده مانده است.

درخت جینکو در ژاپن ایکو و میوه آن جینان نامیده شده و مظهر دیرپایی و عمر طولانی است. این درخت در آئین بودا یک درخت مقدس به شمار می‌آمده و اغلب نزدیک معابد کاشته می‌شده است. این گیاه توسط راهبان بودایی در اطراف صومعه هایی که در کوهها بوده، کشت می‌شده از
این رو، راهبان نقش مهمی را در حفظ این درخت داشته اند.

ترکیبات مهم :

فلاونوئید ها بیش از 40 فلاونوئید مختلف تا کنون در برگ شناخته شده اند که شامل بیلوبتین، جینکتین، ایزو جینکتین، سیادوپینی زین، کورستین، کامفرول، و ایزورامنتین، ترپنوئید ها و همچنین شامل اسید های آلی مانند اسید شیکمیک، اسید وانیلیک، اسید آسکوربیک، اسید پارکوماریک و مشتقات اسید بنزوئیک است

اشکال دارویی : قرص
موارد مصرف
برای درمان دمانس ( فراموشی ) ،ضعف قوای فکری، ،کاهش حافظه به خصوص حافظه نزدیک استفاده می‌شود و همچنین تحریک گردش خون، کاهش استرس و دلهره، بهبود حالت جنون، بهره وری گلو کز و اکسیژن، جلوگیری از تجمع پلاکت ها
به طور کلی این گیاه در بیماری آلزایمر متوسط موثر است

شاید به همین دلیل درختان بسیار مسن امروزی در باغهای قدیمی متعلق به معابد، مکانهای مقدس زیارتگاهی و قلعه ها و کاخهای قدیمی مشاهده می‌شوند. ابتدا تصور می‌شد این گیاه منقرض شده است تا اینکه اواسط دهه 1700 در چین یافت شد. چارلز داروین این درخت را یک فسیل زنده نامید. اولین تعریف و نامگذاری این گیاه در سال 1771 توسط لینه انجام شد. در سال 1895 یک گیاه شناس ژاپنی بنام هیراس متوجه شد که تخمک های این گیاه توسط اسپرم متحرک بارور شده و عمل لقاح توسط لوله هایی مشابه لوله های گرده انجام می‌گیرد. این نوع تلقیح، با ساختار تلقیح دیگر مخروطیان و گیاهان گلدار متفاوت است. چرا که، مخروطیان و گیاهان گلدار، اندامهای غیر متحرک دارند، در حالی که اسپرم های متحرک تنها در گیاهان پست تر مانند خزه ها و سیکادها مشاهده می‌شوند. این کشف منحصر به فرد بودن درخت جینکو را نشان می‌دهد.

در خت جینکو هزاران سال زندگی می‌کند. عمر طولانی این درخت را به سرسختی و مقاومت ژنتیکی آن نسبت می‌دهند. جینکو در شهرهای آلوده به عنوان یک درخت مقاوم شناخته می‌شود. این گیاه در جایی که دیگر درختان به تدریج از بین می‌روند، رشد کرده و مقاومت بسیار خوبی نسبت به آلودگی ناشی از اکسید گوگرد و حتی مواد رادیواکتیو از خود نشان می‌دهد. درخت جینکو اولین درختی بود که پس از بمباران اتمی هیروشیما توسط امریکا، شکوفه کرد.

محققان علت این امر را مقاومت در برابر عوامل موتاژن می‌دانند. این گیاه همچنین به طور استثنایی به بسیاری از آفات و بیماریها مقاومت نشان می‌دهد. پوست و برگهای جینکو حاوی موادی است که این درخت را در برابر آتش سوزی مقاوم می‌کند.

در حال حاضر تقریبا تمام درختان جینکو کشت شده اند و جمعیت های وحشی آن به جز در یک ناحیه محدود در میان کوهها در شرق چین به ندرت یافت می‌شوند. این درخت برای اولین بار در سال 1754 از چین به باغ گیاه شناسی اوترخت در هلند و سایر کشورهای اروپایی منتقل شد و پس از آن در در سال 1784 در باغ گیاه شناسی کیو در انگستان کشت و از آنجا به آمریکای شمالی منتقل شد.

جینکو در فرهنگ خاور دور درختی مقدس بوده و هزاران سال است که به عنوان یک گیاه دارویی شناخته شده و مورد استفاده قرار می‌گیرد. در طب سنتی چین و ژاپن نیز قدمت استفاده از بذور و برگهای این گیاه به هزاران سال قبل از باز می‌گردد. اولین بار شخصی بنام پن تیسائو چنگ در 2800 سال پیش از میلاد مسیح از جینکو به عنوان یک گیاه دارویی یاد کرده و در حدود 5000 سال پیش نیز برای اولین بار از جینکو برای درمان آسم، سرفه و همچنین به عنوان تسکین دهنده درد استفاده شده است. در یونان باستان نیز از این گیاه برای درمان زخم ها و ضایعات پوستی مانند کک و مک و زخم های سر استفاده می‌شده است.

یک طبیب چینی به نام لیون ون تایی در قرن شانزدهم، مجموعه ای را در رابطه با خواص درمانی این گیاه منتشر کرد.

در طی 30 سال گذشته تحقیقات بالینی گسترده ای بر روی اثر درمانی جینکو انجام گرفته است. در سال 1991، عصاره برگهای این گیاه در درمان بیماریهای روحی و روانی مورد استفاده قرار گرفت و به عنوان افزایش دهنده شادابی و تقویت روح انسان معرفی شد. در حال حاضر در اکثر فارماکوپه ها و مراجع علمی معتبر از برگها و دانه های جینکو به عنوان دارو یاد شده است. در صنایع مدرن دارویی کشورهای توسعه یافته از موثره برگهای این درخت داروهای متعددی (به شکل قرص، کپسول، شربت و ...) برای تقویت حافظه و پیشگیری از بیماری آلزلیمر و زوال عقل تهیه می‌شود. تاثیر مواد موثره برگهای جینکو در جلوگیری از تخریب رگها، معالجه بیماریهی مربوط به گردش خون و زنگ زدن گوش در سنی بالا مورد تائید قرار گرفته است.

د رحال حاضر داروهای حاصل از این گیاه از پرفروش ترین داروهای اروپا و آمریکا محسوب می‌شود. به طوری که، فروش سالیانه آنها به 280 میلیون دلار می‌رسد.

سالانه، مقادیر 1500 تا 2000 تن برگ خشک این گیاه به ارزش 25 میلیون دلار جهت تولید دارو خرید و فروش می‌شود.

درخت جینکو در بسیاری از پارکها به عنوان یک گیاه زینتی کشت می‌شود.

این گیاه در چین، کره شمالی، کره جنوبی، ژاپن، جنوب فرانسه و آمریکا در سطوح وسیعی کشت می‌شود.

مشخصات گیاه شناسی

جینکو درختی دو پایه بوده و خزان دار بوده و رشد آن بسیار کند است. منشا این گیاه جنوب چین و شرق آسیا (کره و ژاپن) گزارش شده است.

ارتفاع این درخت به 40 متر می‌رسد. قطر تنه آن بین سه تا چهار متر است که با افزایش سن گیاه به 8 تا 10 متر می‌رسد. رنگ چوست درخت خاکستری روشن تا قهوه ای روشن است. گستردگی تاج این درخت در حدود چهار متر است و در درختان مسن به 8 تا 10 متر هم می‌رسد.

تاج درخت های جوان هرمی شکل با شاخه های رو به بالا بوده و از قابلیت رشد مرکزی برخوردار است. شاخه های جانبی به صورت مارپیچ و مورب روی تنه اصلی رشد می‌کنند. شکل درخت با افزایش سن از حالت هرمی خارج و کم و بیش گسترده می‌شود. درخت جینکو دو نوع شاخساره تولید می‌کند. شاخساره های بلند که دارای برگ های پهن همراه جوانه های جانبی هستند و شاخسار های کوتاه با برگ های خوشه ای که بدون میانگره بوده و فاقد جوانه های جانبی هستند.

شاخساره های بلند ساختار چوبی درخت را تشکیل داده و مسئول تولید نقاط رشد جدید روی درخت می‌باشند. در حالی که شاخساره های کوتاه وظیفه تولید برگ ها را به عهده دارند این شاخساره ها در شرایط اقلیمی و فیزیولوژیکی خاص به یکدیگر تبدیل می‌شوند. درخت جینکو در سن 25 تا 30 سالگی دارای ساختار زایشی می‌شود. درخت جینکو دارای برگ های ویژه بادبزنی شکل با یک یا چند لوب و رگ بندی دو شاخه ای مکرر بوده و دارای دمبرگ طویل است. لبه برگ ها بر روی شاخساره های کوتاه و در محل قاعده شاخساره های بلند، کامل یا در تکه انتهایی دو قسمتی است، در حالی که برگ های قسمت های بالای شاخساره های بلند همیشه دارای لبه دو قسمتی بوده و با بریدگی عمیقی به دو لوب تقسیم شده اند (عبارت بی لوبا به همین علت است). طول برگ ها 8 تا 13 و عرض آنها 5 تا 8 سانتی متر است.

عوارض ناشی از مصرف گیاه جینکو بیلوبا

 یک محقق طب سنتی معتقد است: مصرف گیاه جینکوبیلوبا در مقادیر بالا و به مدت طولانی، باعث ابتلا به سرطان تیروئید و کبد می‌شود.

دکتر حسن اکبری در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، منطقه علوم پزشکی تهران، اظهار کرد: بسیاری از شرکت‌های تولیدکننده مواد غذایی به دلیل نیاز به تحقیقات در زمینه مصرف طولانی مدت، این گیاه را از لیست مواد اولیه خود حذف کرده‌اند لذا تا مشخص شدن نتیجه تحقیقات به منظور اثبات بی خطر بودن مصرف این داروی گیاهی باید از استفاده طولانی مدت آن پرهیز شود.

وی با اشاره به اینکه مواد آنتی‌اکسیدانی گیاه جینکوبیلوبا در خنثی کردن رادیکال‌های آزاد ایجاد شده در سلول‌های بدن به خصوص اسیدهای چرب نورون‌های عصبی نقش مهمی دارند، تصریح کرد: درمان شب ادراری، افزایش توان جنسی، آرام کردن دردهای مثانه، درمان کرم‌های روده‌ای، درمان سوزاک و درمان انعقاد خون از جمله اثر درمانی گیاه جینکوبیلوبا است.

اکبری با بیان اینکه معمول‌ترین کاربرد این گیاه به منظور افزایش حافظه و پیشگیری از فراموشی است، افزود: جینکوبیلوبا باعث تحریک گردش خون مغزی می‌شود و در نتیجه مشکلات ناشی از نارسایی گردش خون در مغز که می‌تواند باعث دلهره، استرس، کمی حافظه، مشکلات شنوایی و کاهش تمرکز شود را بهبود می‌بخشد. بهبود تفکر، رفتارهای اجتماعی، زوال عقل در آلزایمر و تسکین علایم اضطراب، در نتیجه اصلاح جریان خون ناکارآمد به سمت مغز است.

دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی خاطرنشان کرد: با توجه به گرم بودن طبع، این گیاه دارویی می‌تواند باعث افزایش قوای سلولی و عملکرد سلولی شود که برای درمان دیابت بسیار اثر بخش است اما داروهای گیاهی که دارای ویژگی بومی بودن، قابل دسترس و ارزان هستند باید برای درمان‌های طب سنتی مورد توجه جدی قرار گیرند. می‌توان با همراه کردن گیاهان بومی و ارزان مانند زردچوبه، زنجبیل و زعفران در کنار مصرف گیاه جینکوبیلو از مصرف انحصاری که منجر به کاهش اثر بخشی می‌شود، پرهیز کرد.

اکبری با بیان اینکه گیاه جینکوبیلوبا سرشار از فلاوونوئیدها و ترپنوئیدها است، تاکید کرد: گیاه جینکوبیلوبا دارای آنتی اکسیدان‌های محافظت‌کننده در برابر آسیب رادیکال‌های آزاد است که با توجه به قسمت مورد استفاده گیاه جینکوبیلوبا که برگ‌های آن است، ترکیبات به شدت تحت تأثیر فصل برداشت آن هستند. این گیاه 4 درصد پروتئین و 38 درصد کربوهیدرات دارد، همچنین حاوی الکل‌، کتون‌های آلکالوئید، اسیدآمینه، گلوکزیدهای سیانوژنیک و فنل‌ها فراوان است که از اثرات درمانی این گیاه است.

این متخصص آسیب شناسی با اشاره به اینکه مصرف گیاه جینکوبیلوبا به همراه داروی ضد افسردگی باعث کاهش اثربخشی آنها می‌شود، یادآور شد: عوارض عمومی از جمله تهوع، اسهال، سرگیجه، سردرد، دل درد، خارش و استفراغ که بعد از مصرف بسیاری از گیاهان دارویی مشاهده می‌شود، بعد از مصرف گیاه جینکوبیلوبا نیز گزارش شده‌ است و به علت پیوندهای بلند آلکیل فنلی دارای خاصیت زیاد آلرژی‌زایی است. در نتیجه افرادی که سابقه حساسیت به سایر مواد گیاهی را دارند نیز ممکن است به گیاه جینکوبیلوبا حساس باشند.

میزان مصرف :

40 تا 80 میلی گرم هر بار و تا سه نوبت در روز است ( جمعا 240 میلی گرم در روز )