زرشک وحشی

کاشت
نهالهای زرشک را در اواسط پائیز بعد از برداشت محصول و پس از اینکه زمین را آماده کرده اند، می‌کارند برای آماده کردن زمین کودهای ضروری ( شیمیایی- دامی) را به خاک اضافه نموده سپس شخم نیمه عمیق می‌زنند. آنگاه چاله ها را دراندازه 50 × 50 × 50 در سانتی متر حفر کرده و طبق روال کار یک مشت کود فسفره و ازته داخل هر چاله به طور یکنواخت هنگام خاک ریزی برای کاشت نهال با خاک مخلوط می‌کنند در بعضی از مناطق که سرمای زمستانی شدید دارند هنگام خاک ریزی مقداری کاه هم داخل چاله می‌ریزند تا ریشه های بسیار حساس به سرمای نهال، یخ نزنند. باغهای زرشک روی فرم های منظم یعنی مثلثی یا مربعی و یا مستطیلی با فاصله 4×4 متر یا 5×5 متر و 7×7 متر احداث می‌کنند.کاشت نهالهای زرشک در اوایل بهار نیز امکان پذیر است ولی احتمال گرفتن درختچه ها در پائیز بیشتر است چه ریشه ها زمان بیشتری برای رشد در اختیار دارند.

نیاز اکولوژیکی
آبیاری : زرشک عملاً به آب وهوای کویری و خشک و گرم و پر آفتاب علاقمند است ولی در چنین مناطقی کمبود شدید آب وجود دارد لذا حتماً باید بوسیله آبیاری مصنوعی کمبود جبران شود. مهمترین زمان آبیاری بوته های زرشک با بازشدن گلهایش شروع شده و تا هنگام برداشت محصول ادامه دارد. هرگاه در همین فاصله زمانی آب کافی و لازم به ریشه های گیاه نرسد میوه هایش پوک و خشک شده و در نتیجه مقدار محصول پایین می‌آید. سایر مواقع هم باید تا آنجا که ممکن باشد مثلاً هفته ای یکبار از آبیاری غفلت نکرده تا گیاه بتواند به رشد و زندگی عادیش ادامه داده و محصول کافی هم بدهد. آب و هوا: زرشک به صورت وحشی در آب و هوای مرطوب و هوای خشک می‌روید ولی در آب و هوای خشک کویری رشد بهتر کرده و میوه زیادتر و خوشمزه تر می‌دهد البته در صورتیکه نیاز آبی آن بوسیله آبیاری برطرف شود نور آفتاب زیاد و گرمایی حدود 35 درجه حتماً برایش لازم است. خاک: زرشک معمولاً خاکهای شنی- رسی و سبک را به خاکهای سنگین رسی ترجیح می‌دهد ولی قادر است حتی در زمینهای سنگلاخی هم زندگی کرده و محصول بدهد. در جنگلهای شمال ایران درختچه های زرشک در زمینهای رسی رشد کرده و مقدار نسبتاً ناچیز میوه های زرشک هسته دار محصول می‌دهند ( بیشتر جهت تهیه آب زرشک و یا رب زرشک استفاده می‌شود) ارتفاع درختچه در این نقاط هم بندرت از 5/1 متر بلندتر می‌شود. زرشک در زمینهای اسیدی رشد کمی دارد و برعکس در زمینهای نسبتاً قلیایی هم رشد درختچه و هم محصولش خوب است بهترین ph برایش حدود 7 تا 8 است. لذا در زمینهای آهکی حاشیه های کویری در صورت وجود آب کافی برای آبیاری بخوبی رشد کرده و محصول می‌دهد. کود: در مناطق جنوبی استان خراسان معمولاً بعضی اوقات مقدار کمی کود حیوانی می‌دهند لیکن زرشک مثل هر میوه دیگر نیاز به کود دارد که از کودهای توصیه شده به خاک لازم است قبل از کاشتن نهال کود پوسیده حیوانی 70 تن در هکتار- کود ازته به صورت n حدود 100 کیلو در هکتار کود فسفره به صورت p2o5 حدود 100 کیلو در هکتار- کود پتاس به صورت k2o حدود 50 کیلو در هکتار به خاک اضافه نمود که پس از اضافه کردن این کودها بر روی خاک با یک شخم عمیق کودها را به داخل خاک می‌فرستند تا در دسترس ریشه ها قرار گرفته و مورد استفاده آنها قرار گیرد. با وجود غنی بودن خاکهای ایران مرکزی از کود k2o باید هر سال کود پتاسی را به زمین داد چون زرشک و میوه هایش نیاز مبرمی به آن دارند در سالهای بعد هم هر ساله کودهای فوق الذکر به همین مقدار و نصف کود حیوانی را به باغ زرشک داده و تنها به کمک رتیواتور باید آنها را به داخل خاک می‌فرستاد. کودهای معدنی را به صورت کودهای برگی در مواردی که آبیاری به وسیله باران مصنوعی انجام می‌گیرد نیز به بوته های زرشک می‌توان داد چون برگهای زرشک قادرند آب و مواد یا کودهای محلول در آب را هم جذب کنند. مشروط بر اینکه کمتر از یک درصد باشد غلظتهای بیشتر از آن باعث سوخت برگها و در نتیجه از بین رفتن بوته ها می‌شوند. کودسبز در صورت وجود آب کافی و امکان آبیاری بسیار مفید بوده و مثل کود حیوانی قادر است که خواص فیزیکی خاک را بهتر کند. از جمله گیاهانی که برای کودسبز توصیه می‌شوند عبارتند از: شبدر برسیم، انواع چغندرها و هر نوع گیاهی که تولید برگ را زیاد می‌کند، هستند.
ازدیاد
بطور کلی راههای ازدیاد زرشک به قرار زیر است: 1

- پاجوش طوقه ای، 2- خوابانیدن، 3- قلمه، 4- بذر

1- پاجوش طوقه ای:

زرشک به وسیله پاجوش ازدیاد می‌یابد. همه ساله نهالهای تازه ای از پای بوته ها به صورت پاجوشها تولید و رشد می‌کنند پاجوشها از روی طوقه بوجود می‌آیند و به همین دلیل هم آنها را با جوشهای طوقه ای می‌نامند ازدیاد به وسیله پاجوش مهمترین و متداول ترین راه ازدیاد بوته های زرشک است. به تناسب قوی یا ضعیف بودن درختچه ها بعد از یکسال یا دو سال می‌توان پاجوشهای ریشه دار و خوبی به دست آورده و درجای دیگر آنها را کاشت. هنگام جدا کردن پاجوشها از گیاه مادری باید سعی کرد که پاجوشها ریشه های زیادتری داشته باشند ازدیاد پا جوش، ازدیادی غیرجنسی است و در ازدیادهای غیرجنسی هر نهال تمام خواص گیاه مادری را تا حدود صد درصد به ارث می‌برد.

2- خوابانیدن:

هرگاه شاخه های جوان یک الی دو ساله را در پائیز در خاک بخوابانند نخست ریشه داده و پس از یکسال از جوانه هایشان نهالهایی به تدریج سر از خاک بیرون می‌آورند این شاخه ها را پس از آنکه خوب رشد کرده و قوی شدند از گیاه مادر جدا کرده و در محل نهایی می‌کارند. ریشه های زرشک در برابر سرمای هوا خیلی حساس هستند لذا باید پیش از بیرون آوردن نهالها از خاک چاله های 50 × 50 × 50 سانتی متر را آماده کنند، و نهالها را به محض بیرون آوردن از خاک فوراً در چاله ها کاشته تا صدمه نبینند. یا آنکه ریشه هایش را به وسیله کمی خاک و یک کیسه پلاستیکی می‌پوشانند.

3- قلمه:

اگر در اسفندماه قلمه، بزنند قلمه ها ریشه داده و رشد می‌کنند و سال بعد یا حداکثر 2 سال بعد قابل کاشت خواهند شد. قلمه زدن تنها در بعضی از انواع زینتی موفقیت آمیز است و 2 سال بعد نیز قابل انتقال است.

4- بذر:

زرشک دانه دار می‌تواند با بذر ازدیاد یابد برای این کار بذر به مدت 2 ماه در گرمای 6 درجه بالای صفر گذاشته و سپس آنرا می‌کارند.

داشت :
بعد از کاشت نهالها مراقبت های لازم را باید انجام داد و بهترین این مراقبتها آبیاری در نقاط کم باران است که زمانی باید انجام گیرد که گیاه بدان نیاز دارد. پس از رشد کامل و در زمان بازدهی نیز همین موضوع باید با دقت رعایت شود تا گیاه بتواند قدرت بازدهی خود را بخوبی نشان دهد. از دیگر مراقبتها هرس و مبارزه با بیماریها و آفات است. هرس : در هرس به بریدن شاخه های خشک شده و بیمار قناعت می‌شود با توجه به اینکه زرشک تنها روی شاخه های پارساله میوه می‌دهد و هر شاخه هم تنها یکبار درزندگی به میوه می‌نشیند تصور می‌رود که هنگام برداشت محصول بهتر است که شاخه های میوه دار را با میوه اش به وسیله قیچی باغبانی هرس کرد تا شاخه ای که از لحظه دادن محصول بی فایده روی درختچه باقیمانده و قسمتی از غذای شاخه هایی را که سال بعد باید محصول بدهند به سمت خودش جذب می‌کند، حذف شود و در نتیجه غذا و شیو غذایی بیشتری در اختیار شاخه های محصول دهنده سال بعد قرار گیرد تا بتواند در سال بعد محصول زیادتری بدهد. بریدن پاجوشها از پای بوته ها به منظور ازدیاد درختچه ها نیز خود نوعی هرس است. هرس درختچه های زرشک را در فصلهای پائیز و زمستان باید انجام داد. هدف از هرس در سالهای نخست فرم دادن به درختچه است که معمولاً دارای چند تنه است. از سال چهارم به بعد که کم کم دوران باردهی بوته زرشک آغاز می‌شود آنرا معمولاً مثل سندان هرس می‌کنند به همین دلیل آنرا هرس سندانی می‌نامند چون از دور به شکل سندان است چنانچه هرس مرتب همه ساله و به طور صحیح انجام نگیرد مقدار محصول کاهش می‌یابد. - بیماریها و آفات: آفات زرشک حشرات جونده و مکنده و همچینن قارچها هستند که به وسیله حشره کشها و قارچ کشها با آنها مبارزه می‌شود. بیماریهای و انگلهای مهم زرشک بقرار زیر است: 1- رنگ سیاه گندم pucchinia gramini را می‌توان نام برد لازم به ذکر است زرشک میزبان حد واسطی برای زنگ سیاه که یکی از بیماریهای صعب العلاج گندم است است این قارچ یک دوره زندگی خود را روی زرشک می‌گذراند. لذا همیشه باید سعی کرد که محل زرشک کاری از مزارع گندم دور باشد تا اسپورهای قارچ بر روی بوته های گندم انتقال نیابند. بعضی از شرایط جوی مثل رطوبت و گرما نیز می‌توانند به این بیماری شدت دهند. رعایت تناوب زراعی از شدت بیماری در گندم می‌کاهد. 2- سفیدک سطحی زرشک 3- شته زرشک ( یکی از مهمترین آفات) 4- پروانه انگشتری 5- مگس گیلاس 6- پروانه ابریشم باف ناجور

برداشت:

میوه این گیاه را در اواخر تابستان و پاییز برداشت و گاهی به صورت خام و بیشتر بصورت آب زرشک یا آش زرشک مصرف می‌کنند.

انتهای بهار و ابتدای تابستان فصل شکوفه دادن بوته زرشک است، غنچه‌های زرد رنگ زرشک وحشی در روزهای پایانی تابستان و ابتدای فصل پاییز رنگ قرمز گیلاسی به خود می‌گیرند و آماده برداشت می‌شود.
از زرشک جهت تولید محصولاتی نظیر ترشی، مربا، آب میوه و تولید رنگ‌های طبیعی استفاده می‌کنند.
نهالهای زرشک در سن 3 تا 4 سالگی محصول دادنشان را شروع می‌کنند. گرده افشانی زرشک به وسیله حشرات از جمله زنبورعسل انجام می‌شود. زرشک معمولاً روی شاخه های پارساله میوه می‌دهد. بهترین زمان برداشت وقتی است که دانه های زرشک کاملاً یکنواخت قرمز شده باشند و این معمولاً اوایل پائیز است. برداشت آن با دست به دلیل وجود خارهای فراوان در بوته، دشوار است.برای این کار سفره ای زیر درختچه پهن کرده و با یک چوب دستی دراز ضرباتی آهسته به تک شاخه ها وارد می‌کنند تا هم میوه ها روی سفره بیفتند و هم شاخه ها صدمات زیادی نبینند. پس از چیدن آنها را معمولاً خشک می‌کنند. رنگ میوه ها در دوران رشدشان نخست، سبز بعد، قرمز و در آخر سیاه است. آبانماه معمولاً زمان برداشت محصول زرشک است در صورتیکه بارانهای پائیزی اجازه دهند هرچه دیرتر محصول را برداشت کنند بهتر است زیرا میوه شیرین تر و خوشمزه تر می‌شود. میوه نارس کمی گس است. روش برداشت همانطور که در بالا ذکر شد دست چینی و ترکه زنی است زرشک در چهار سال اول محصول زیادی نمی‌دهد. از سال پنجم نخستین محصول نسبتاً اقتصادی آغاز می‌شود، در سال هفتم میانگین محصول زرشک به 2 تن در هکتار می‌رسد. با بالا رفتن سن درخت مقدار محصول درختچه های زرشک نیز زیادتر می‌شود. بیشترین اندازه باردهی آنها از چهارده سالگی شروع شده و تا 25 سالگی ادامه می‌یابد دوره بازدهی زرشک حداکثر تا 85 سالگی است. از هر 4 کیلو زرشک تازه یک کیلو زرشک خشک دست می‌آید. پس از چیدن زرشکها را روی پارچه ریخته و در آفتاب خشک کنند.

زرشک میوه طول عمر:
طبیعت زرشک سرد و خشک بوده و به علت داشتن بعضی اسیدهای آلی دارای خاصیت کم‌کنندگی صفرای خون، دفع صفرا از کبد بوده و در افرادی که شدت عطش دارند باعث نقصان آن می‌شود و حرارت معده و جگر را کم می‌کند به همین دلیل زرشک را می‌توان میوه طول عمر نامید.
در منطقه کجور به غیر از زرشک وحشی میوه‌های بسیاری نظیر آلوجه جنگلی، سیب جنگلی، زالزلک وحشی، سرخ ولیک، سیاه‌ولیک و گل گاوزبان و گلپر به فراوانی روییده می‌شود که شگفتی خاصی به این منطقه داده است.

خواص زرشک:

مصرف طبی زرشک به دورة مصر باستان می‌رسد که فراعنه و ملکه ها، این گیاه را با تخم رازیانه به منظور درمان طاعون مصرف می‌کردند. امروزه، گفته میشود این گیاه درد مفصلی، روماتیسم و تورم

ناگهانی پسوریازیسرا تسکین می‌بخشد. انواع عفونتهایی که زرشک می‌تواند در درمان آنها مؤثر واقع شود عبارت است از: عفونت گلو، مجاری ادراری، مجاری معده ای- روده ای، ریه ها، عفونتهای مخمری و اسهال.
سبوس ریشه و ساقه این گیاه خاصیت درمانی دارد. ریشه وساقه این گیاه زردرنگ است و اروپاییها و آمریکای شمالی برای رنگ آمیزی لباس از آن استفاده می‌کردند. اما ترکیبات موجود در سبوس این گیاه زرشک را به عنوان یک گیاه درمانی مطرح کرده است.
سبوس و پوسته این گیاه درمانی مطرح کرده است. سبوس و پوسته این گیاه حاوی الکالوئید هست، که به عقیده برخی از افراد آنتی بیوتیک است و به عقیده متخصصان طب گیاهی سبب تحریک خاصیت ضد عفونی غشای مخاطی بدن میشود.
به منظور پی بردن به این ادعا، اگر قطره ای زرشک را روی زبان خود بگذارید، دهان شما آبکی خواهد شد. این بدان معنا نیست که زرشک طعم خوبی دارد، بلکه این گیاه تقریباً تلخ است بلکه به گفته کارشناسان طب گیاهی، وقتی دهان شما آبکی میشود سبب میشود که بتوانید با عفونت مبارزه کنید. این گیاه در اثر تحریک بخشهایی از سیستم ایمنی بدن این اثر را بر جای می‌گذارد.