شیرین بیان

شیرین بیان گیاهى است علفى چند ساله،داراى ساقهء هوایى دراز و علفى و برگهاىآن مرکب،تعداد برگچههاى آن فرد و اغلب یازده تا است و برگچهها بیضى با کنارهءصاف به رنگ سبز غبارى مىباشد.گلهاى آن آبى و بنفش و سفید و زرد است.ریشهءاین گیاه خیلى عمیق در زمین فرو مىرود و چوبى است،پوست آن قهوهاى سیر تا سیاهمىباشد که مصرف پزشکى و دارویى ندارد و باید قبل از مصرف ریشه،این پوستبرداشته شود.مغز ریشه زردرنگ با مزهء شیرین.ریشهء شیرینبیان داراى عصارهاىاست که در طب گیاهى مصرف وسیعى دارد.از عصارهء شیرینبیان و عرق شیرینبیانمشروب غیر الکلى فرحبخشى درست مىکنند که به ococ معروف است.
براى تکثیر شیرینبیان قطعات ساقهء زیرزمینى آن را که لااقل هر قطعه  ٣ - ٢  گرهداشته باشد،در زمینى که قبلا خوب شخم خورده و آماده شده باشد،در پائیزمىکارند و سپس در آخر زمستان قبل از اینکه گرماى بهاره آغاز شود،آنها را به زمینزراعتى اصلى که شخم عمیق خورده باشد منتقل نموده و روى خطوطى با فاصلهء  ٨٠ سانتىمتر به طورىکه فاصلهء بین بوتهها روى خطوط  ۵٠  سانتىمتر باشد،مىکارند.
شخم عمیق و خاک غنى و قوى رشد گیاه و رشد ریشهء عمیق آن را تأمین مىنماید.
البته از تخم گیاه نیز از نظر اصول مىتوان براى تکثیر استفاده کرد ولى از نظر سهولت وسرعت اخذ نتیجه روش اولى معمول است.
برداشت ریشهها یا ساقههاى زیرزمینى گیاه براى مصارف دارویى در سال سوم درفصلى که برگها در حال ریختن است باید انجام شود،زیرا در این مرحله از رشد گیاه،ریشهء آن داراى حداکثر مادهء عامل گلیسیریزین است.در زراعت خوب از هر هکتارحدود  ٧  تن و کمى بیشتر مىتوان ریشه برداشت نمود.
شیرینبیان بومى تمامى مناطق معتدله با آب و هواى مدیترانهاى است.در ایرانتقریبا در تمام مناطق شمال،شرق،غرب،مرکز و جنوب کشور به وفور مىروید اغلب اراضى زراعتى در سال آیش از این گیاه پوشیده است.و براى این گیاه نقاطمرطوب کنار نهرها و چمن زارها بهتر از اراضى خشک است.

از نظر ترکیبات شیمیایى در ریشهء شیرینبیان مادهء عامل شیرین گلیسیریزین،گلیسیرتینیکاسید ١ و لیسیریزیکاسید ٢ وجود دارد. [P.M.I.G] .
ریشهء شیرینبیان تجارتى داراى  ٢ / ٢  درصد ایزولیکیریتین ٣ و یک آنتوکسانتینگلىکوزید ۴ که رنگ کمى زرد به مغز ریشه مىدهد و به علاوه یک فلاوونوزید ۵ ولیکیریتوزید ۶ با سمیت محدود کم که فقط عمل عضلات نرم را کند مىکند،مىباشد.

درگیاه یک مادهء لیکیریتىژنین چالکون ١ وجود دارد که داراى خاصیت رفع اسپاسممىباشد.عمل و اثر گلیسریزیکاسید و گلیسیرتینیکاسید موجود در شیرینبیان شبیهاثر هورمونهاى آدرنال ٢ ،دزوکسىکورتىکوسترون ٣ و هایدروکورتیزون ۴ است.درگیاه همچنین وجود چالکون گلىکوزید ۵ ،ایزولیکیریتین و نئوایزولیکیریتین ۶ تأییدشده است.گزارش شده که دانههاى گیاه نیز داراى خواص دارویى است.

خواص-کاربرد
در چین مرسوم است که ریشههاى گیاه را در بهار یا پاییز از خاک بیرون آوردهشسته و تمیز نموده و بهطور طبیعى و یا با کمى عسل گرم مىکنند تا حدى که به دستنچسبد و سپس مصرف مىکنند.استوارت ٧ و رید ٨ در یادداشتهاى خود نوشتهاند کهشیرینبیان پس از ژینسنگ از مهمترین و پرخاصیتترین داروهاى چینى است وعملا در تمام داروخانهها عرضه مىشود و در تعداد زیادى از نسخههاى دارویى بهعنوان جزء تعدیلکننده و اصلاحکننده وارد مىشود.معتقدند که از داروهاىجوانکنندهء انسان است و اثرش براى مدت مدیدى مىماند.تونیک و ضد سم قوى ونیروبخش است و براى نرم کردن سینه مفید است.استوارت معتقد است که خواصدارویى در شاخهها و گل آن چندان فرقى با ریشهء آن ندارد،ولى در طب جدید از گردریشه و ساقههاى زیرزمینى آن براى رفع ناراحتىهاى طحال و جراحت گلو و درمورد بچههاى نوزاد که داراى جوش و کورک و ناراحتىهاى پوستى هستند تجویزمىشود[چونگ یائوچى].خوردن عصارهء مایع ریشه(آب حاصل از خیس کردنریشه در آب و یا دمکردهء ریشه)در  ٩٠  درصد موارد براى معالجهء زخمهاى اثنىعشرو زخم معده اثر رضایتبخش داشته است و عوارض جانبى آن کمى پس از قطعخوردن دارو رفع شده است[لى & یه].ریشهء شیرینبیان ضد سم قوى در مواردمسمومیتهاى حاصله از تاتورهء درختى است[هاو-و دیگران].ژاپنىها به منظوربررسى تأثیر مصرف داروى طبیعى خام به صورت گیاه در مقایسه با مواد عاملشیمیایى شیرینبیان که در آزمایشگاه ساخته شده باشد،آزمایشهایى را انجام داده و بهاین نتیجه رسیدهاند که به کار بردن ترکیب مخلوطى از هر سه مواد عامل گلیسیریزین،گلیسیرتین ١ و گلوکورونیکاسید ٢ از نظر رفع ناراحتىهاى پوستى و جلدى روىپوست حیوانات بیمارى که اختلالات کبدى داشتهاند خیلى مؤثرتر از این بوده کههریک از سه مادهء فوق جداگانه بتنهایى و یا مخلوطى از دو تاى آنها خورده شود[ایتو-کیریتا & کورود***].در تحقیق دیگرى[ایتو & اینابا*]دریافتند که اگر عصارهء آبىشیرینبیان روى برخى التهابها و تاولهاى پوستى ریخته و مالیده شود،اثرى شبیهکورتیزون ٣ یا شبیه HTCA دارد با این تفاوت که سمیت آن کمتر از کورتیزون و HTCA است.
توضیح: HTCA یا enomroh ciportocitroconedA یک نوع هورمون استکه پوست غدهء آدرنال را تحریک مىکند.
در هندوچین معمولا گرد مغز ریشهء شیرینبیان را به عنوان ملین،مدر و معرقمصرف مىکنند
در اندونزى ریشه را مىجوند تا التهاب و زخم دهان را رفع کند
در هندوستان از ریشهء شیرینبیان به عنوان تونیک،ملین و براى رفع ناراحتىهاىمجارى ادرار،سرفه،زخم و ورم گلو و گزیدگى عقرب استفاده مىشود
خواص کاربرد شیرینبیان که در کتب طب سنتى ایران آمده است:
ریشهء شیرینبیان یا اصل السوس براى متعادل کردن غلظت اخلاط و تسکینتشنگى و رفع التهاب معده مفید است.پوست ریشهء آن باید گرفته شود و مغز آن را درطول شکاف داده و قطعهقطعه نموده خیساندهء آن را مصرف کنند.مصرف محلولحاصل از خیساندن شیرینبیان تا  ٢٠  گرم براى نرم کردن سینه،رفع خشونت حلق وسینه،تنگى نفس،تقویت اعصاب و تقویت نیروى جنسى نافع بوده و براى رفع نفخ،ازدیاد ترشح ادرار،افزایش ترشحات عادت ماهیانه و رفع انواع سرفهها و سؤ هاضمهمفید است.ضمنا براى رفع سوزش مجراى ادرار،امراض عصبى و دماغى و تبهاىکهنه نافع است.در فصل بهار اگر هرروز تا چندین روز روزانه  ٢  گرم از ریشهءپوست گرفتهء شیرینبیان را با  ١  گرم شکر و رازیانه در آب خیسانده و بخورند براىرفع نفخ،جلاى رنگ صورت،رفع اکثر سردردها و ناراحتىهاى شقیقه و ازدیاد نورچشم مفید است.شیخ الرئیس ابو على سینا معتقد است که آشامیدن هرروز  ١۶  گرمآب خیساندهء ریشهء پوست گرفتهء شیرینبیان در آب(سکبینج)و(فراسیون)و یا درآب پنیر براى رفع قولنجهاى سرد و ناراحتىهاى یادشده،مؤثر است.
معمولا گرد ریشهء شیرینبیان را مخلوط با دمکردههاى مسهلى دیگر مىخورند،ضمن مطبوع کردن طعم آن تأثیر مسهلى آن دمکرده را نیز بیشتر و عوارض احتمالىجانبى آنها را نیز مرتفع مىکند.
مالیدن دمکردهء آن به چشم براى رفع زردى چشم و درخشان کردن سفیدهء چشمو ازدیاد بینایى مؤثر است و ضماد ریشهء آن با آب خالص براى جلوگیرى از ریزش مونافع است.
ضماد برگ تازهء شیرینبیان براى رفع بوى زیر بغل و بوى میان انگشتان پا بسیارمؤثر است.
عصارهء کمى غلیظ ریشهء شیرینبیان که معروف به رب السوس است در تمام مواردفوق از خیسانده و شربت آن بیشتر مؤثر است.مقدار خوراک از ریشهء شیرینبیان تا ٢٠  گرم و جانشین آن در مورد رفع درد سینه تا  ٢٠  گرم کتیرا مىباشد.
تهیهء شربت ریشهء شیرینبیان:ریشهء شیرینبیان را گرفته پوست آن را برداشته وقطعهقطعه کرده و  ١٠  گرم از آن را در یک لیتر آب گرم مدت  ۶  ساعت بخیسانند وصاف نمایند.این شربت از عوامل ملین و در ضمن مدر مىباشد.
عصارهء ریشهء شیرینبیان یا رب السوس: ١  واحد ریشهء شیرینبیان پوست گرفته وقطعهقطعه شده و  ٨  واحد آب مقطر،ریشه را مدت  ١٢  ساعت در  ۵  واحد آببخیسانند و سپس با فشار صاف نمایند و تفاله را در باقیماندهء آب خیسانده و آن را همبا فشار صاف نمایند و دو قسمت صاف شده را مخلوط نموده و بگذارند تهنشین شودو صاف روى آن را با کج کردن ظرف بردارند و آن را در حمام ماریه در حد غلظتعصارهء تبخیر نمایند.رب السوس حاصله،ملین و کمى مدر است.

تهیهء عصارهء آبى شیرینبیان طبق روش فارماکوپهء فرانسه: ۵  گرم گرد ریشهء بدون پوستشیرینبیان را در یک صد سانتىمتر مکعب آب سرد ریخته و مدت  ٢۴  ساعت بگذارند تا به حالخود بماند و گاهگاه به هم بزنند،پس از  ٢۴  ساعت آن را صاف کنند.محلول صاف شده را گرم وتبخیر کنند تا مقدار آن به  ٢٠  سانتىمتر مکعب برسد.مایع حاصله عصارهء آبى شیرینبیان است.
عصارهء خشک شیرینبیان(فارماکوپهء فرانسه):گرد ریشهء شیرینبیان را در آب امونیاکىخیسانده سپس صاف کرده و مایع صاف شده را با حرارت کم تحت فشار قرار دهید تا تبخیر وخشک شود.این گرد به همراه گرد برگهاى سنا به نام گرد شیرینبیان براى درمان کولیکنافع است.
در فرانسه معمول است که مغز ریشهء شیرینبیان را به میزان  ۵٠ - ٣٠  گرم در یک لیتر آب لهکرده مدت  ۵  ساعت مىگذارند خیس بخورد و  ۴ - ٣  فنجان در روز مىخورند،براى تسکین سرفهبسیار نافع است.
 عوارض جانبى شیرینبیان
طبق تحقیقات علمى جدیدى که توسط دانشمندان اروپایى انجام و نتایج آن در مجلهء پزشکى tecnaL و همچنین در نشریهء اتحادیهء پزشکان امریکا منتشر شده است،مصرف عصارهء غلیظگلیسیرتینیکاسید( dica cinitehrrycylG که به LG نشان داده مىشود)که از شیرینبیان استخراجشده باشد،در عین حال که براى درمان اولسرهاى جهاز هاضمه در جانوران و انسان مؤثر است،ولىمتأسفانه در اغلب موارد ایجاد ورم مفصل مچ پا که علامت کلاسیک جمع شدن آب است مىنمایدکه عارضهء بالقوه جدّى و ناراحتى است و بعلاوه منجر به افزایش فشار خون مىشود که مآلابراى زنان باردار و مادران شیرده و اشخاص مبتلا به بیمارى قند و گلوکوماى چشم و بیماریهاى قلبىخطرناک است.تحقیقات دیگرى علت جمع شدن آب در بدن در اثر AG را چنین توجیه مىنمایدکه مادهء شیمیایى LG شبیه هورمون آدرنال الدوسترون (enoretsodla enomroh lanerdA) عمل مىکند که مصرف مقدار زیاد آن ممکن است منجر به عارضهء پزودو آلدوسترونیسم (msinoretsodlaoduesP) شود که علائم آن سردرد،خوابآلودگى،جمع شدن آب در بدن،افزایش فشار خون و احتمالا نارسایى قلبى است.پس از این تحقیقات،دانشمندان اروپایى در مقامچاره،تحقیقات دیگرى را آغاز نمودند و نتایج این تحقیقات نشان داد که اگر  ٩٧  درصد مادهءشیمیایى LG از شیرینبیان گرفته شود،این عوارض شیرینبیان مرتفع مىگردد،درحالىکه آثاردرمانى آن براى اولسرها باقى مىماند و لذا شیرینبیان بدون LG به بازار عرضه شد- LGD ) ecirorb detanizihrrycylgeD .
دانشمندان و محققان امریکایى که معمولا براى درمان اولسرهاى رودهء کوچک(اثنىعشر)شیرینبیان کامل یعنى با LG مصرف مىکنند به فکر افتادند که تجربیاتى را با شیرینبیان بدون LG اروپایى براى درمان اولسرهاى رودهء کوچک آغاز نمایند،ولى نتیجه گرفتند که شیرینبیان بدون LG براى درمان اولسرهاى رودهء کوچک بکلى بىاثر است.درحالحاضر LGD کاربردى درامریکا ندارد و کماکان مصرف شیرینبیان کامل معمول است ولى در اروپا معمولا از LGD استفادهمىشود.و اخیرا نتایج تحقیق دیگرى که در مدت  ١٢  هفته روى  ٨٧۴  نفر بیمار مبتلا به اولسراثنىعشر انجام شده و در مجلهء پزشکى ایرلند منتشر گردیده نشان مىدهد که با مصرف LGD درمقایسه با داروى تاگامت (temagaT) بیمارى آنها بدون هیچ عارضهء جانبى سریعتر درمان شدهاست.

مدت زمان استفاده

حداکثر زمان استفاده از این گیاه 10 الی حداکثر 14 روز است و ادامه آن باید باپزشک مشورت گردد