فاگو پیروم

فاگوپیروم

مقدمه

گیاه فاگوپیرم از اولین گیاهانی است که در خاور دور اهلی و کشت گردید. از دانه های این گیاه در چین باستان به عنوان یک ماده غذایی استفاده می‌شده است و قدمت آن به 5000 تا 6000 سال قبل باز می‌گردد.

این گیاه در قرون اول و دوم قبل از میلاد مسیح در چین به طور منظم کشت می‌شده و در قرون پنجم و ششم پس از میلاد مسیح سطح زیر کشت آن به شدت افزایش یافت. فاگروپیروم 3000 سال قبل، از چین وارد ژاپن شد و کشت گردید. این گیاه در قرن هشتم میلادی به عنوان یک محصول زودرس و سریع الرشد در ژاپن مد نظر قرار گرفت و با گیاهان مختلف به تناوب کشت می‌گردید.

فاگروپیروم تا قبل از قرن پانزدهم میلادی در سطوح وسیع در روسیه کشت می‌شد. احتمالا از اوایل قرن پانزدهم بذر آن از طریق روسیه وارد آلمان شده و کشت گردیده است. مطلعات نشان می‌دهد. مطالعات نشان می‌دهد که بذر فاگروپیروم در قرن پانزدهم توسط یکی از سربازان جنگ های صلیبی که از اعراب تهیه کرده بود، به فرانسه منتقل و کشت گردیده است. به همین دلیل در فرانسه آن را ساراسن کورن به معنی عرب نامیدند. این گیاه در قرن هفدهم توسط مهاجران از اروپا به آمریکا منتقل و کشت شد و در آنجا نام آن را گندم فرانسه گذاشتند. در حال حاضر فاگوپیروم در مزارع واقع در شمال و شمال شرق آمریکا کشت می‌شود. به دنبال تقاضای زیاد دانه های این گیاه به منظور استفاده در غذای حیوانات اهلی و نیز تولید آرد، در سال 1866 تولید این گیاه در آمریکا افزایش یافت.

در جنگ جهانی اول از این گیاه به عنوان محصول اضطرای برای تهیه غذا و علوفه استفاده شد. با این وجود اواسط دهه 1960 سطح زیر کشت فاگوپیروم در آمریکا تا حدود 20 هزار هکتار کاهش یافت. ولی از اواسط دهه 1970 به دلیل افایش تقاضا برای تولید غلات صبحانه و نیز صادرات به کشور ژاپن بری ساخت ماکارونی های مخصوص، سطح زیر کشت آن مجددا افزایش یافت. از پیکره رویشی فاگوپیروم در اکثر منابع علمی به عنوان دارو یاد شده و خواص دارویی آن مورد تاکید قرار گرفته است. مواد موثره این گیاه انعطاف پذیری مویرگ ها و سرخرگ ها را افزایش داده و از شکنندگی آنها جلوگیری می‌کنند. از این مواد همچنین برای درمان برخی ناهنجاری های عروق مانند سست و نفوذ پذیر شدن دیواره رگ ها استفاده می‌شود.

اصلاح شکنندگی مویرگ ها توسط مواد موثره (روتین) فاگوپیروم باعث کاهش خونریزی شبکه ای، سکته ناقص و انسداد شریان قلب شده و فشار خون را تنظیم و ورم و ادم را درمان می‌کند.

از ترکیب روتین با ویتامین ث داروهایی برای جلوگیری از خونریزی ها تولید می‌شود. از دانه های فاگوپیروم به عنوان یک محصول غذایی – دارویی استفاده می‌شود. چرا که در بسیاری از کشور های خاور دور مردم اغلب علاقه دارند روتین را به همراه یک ماده غذایی کسب کنند تا به صورت دارو. از این رو مردم ژاپن معتقدند دانه های فاگوپیروم یک غذای بسیار مغذی است که به بدن آرامش می‌دهد، از التهاب، عرق زیاد، خون دماغ و فشار خون بالا جلوگیری می‌کند. همچنین این دانه ها باعث افزایش کارایی روده ها می‌شود. از این رو کشور ژاپن سالانه در حدود 300 هزار تن دانه فاگوپیروم را برای ساخت ماکارونی مخصوصی به نام سوبانری وارد می‌کند. ارتش چین نیز از دانه های فاگوپیروم در جیره غذایی سربازان به عنوان ماده ای که سبب تقویت و افزایش استقامت جسمی سربازان می‌شود، استفاده می‌کند. در آلمان از این دانه ها به صورت حریره، سوپ و غذا های خاص استفاده می‌شود. در بعضی مناطق برگ های تازه و جوان فاگوپیروم به عنوان سبزی خوردن مصرف می‌شود.

گل های این گیاه جاذب زنبور های عسل بوده و به شدت شهد آورند.

از آنجا که میوه های سه گوش فاگوپیروم شبیه میوه سه گوش درخت رش است. لذا به این گیاه به زبان انگلیسی بک ویت گفته می‌شود. کلمه بک به معنی درخت راش و کلمه ویت به معنی گندم اسست. نام فاگوپیروم از نام علمی درخت راش یعنی فاگوس گرفته شده است.

فاگوپیروم در سطوح وسیعی در کشور های چین، ژاپن، روسیه، فرانسه، کانادا، برزیل و آمریکا کشت می‌شود. سطح زیر کشت این گیاه در آمریکا 24 تا 28 هزار هکتار است. سالانه حدود یک میلیون هکتار از زمین های زراعی چین به کشور فاگوپیروم اختصاص می‌یابد. لازم به ذکر است که بیشترین سطح زیر کشت این گیاه در سال 1955 در چین بالغ بر 220 هزار هکتار بوده است.

گیاه فاگوپیروم در فلور کشور ما وجود ندارد. بذر آن توسط مرحوم دکتر رضا امید بیگی به ایران آورده شده است و در حال حاضر در سطوح مختلفی کشت می‌شود.

مشخصات گیاه

فاگوپیروم گیاهی علفی و یک ساله است. این گیاه متعلق به تیره هفت بند بوده و منش ن شمال چین گزارش شده است. این گیاه با پلی گونوم فگوپیروم نیز هم نام است. سه گونه دیگر از جنس فاگوپیروم در برخی کشور ها به منظور روتین کشت می‌شوند که عبارتند از گونه آمارجیناتوم که به فاگوپیروم ژاپنی یا چینی معروف است، گونه تاتاریکوم که به فاگوپیروم تاتاری یا سیبریایی معروف است و گونه تینکتوروم که به آن فاگوپیروم رنگی می‌گویند. ارتفاع این گیاه متفاوت و بستگی به شرایط اقلیمی محل رویش داشته و بین 15 تا 80 سانتی متر است. ساقه آن سبز رنگ است و گاهی در اثر تجمع آنتوسیانین ها ممکن است به رنگ قرمز مشاهده شود. ساقه تو خالی و شکننده بوده و در مقابل باد یا تگرگ به شدت آسیب پذیر است. ساقه در محل گره ها از استحکام بیشتری برخوردار است.

ریشه این گیاه کوتاه و ظریف است و به همین دلیل قادر به تحمل خشکی نیست. از این رو در صورت عدم آبیاری به موقع در روز هی گرم سال گیاهان پژمرده می‌شوند.

برگ های فاگوپیروم درشت و به شکل قلب یا پیکانی شکل بوده و طول آن به پنج یا هفت سانتی متر می‌رسد. برگ ها به طور متناوب روی ساقه قرار می‌گیرند. برگ های پایینی از دمبرگ بلندی برخوردار بوده در حالی که برگ های ناحیه فوقانی ساقه فاقد دمبرگ اند. گل ها کوچک و سفید رنگ بوده و به طور متراکم در قسمت فوقانی ساقه ها پدیدار می‌شوند. گرده افشانی در این گیاه توسط حشرات انجام می‌گیرد. گل های فاگوپیروم جاذب حشرات بوده و شهد آور می‌باشند.

فاگوپیرم گیاهی دیپلوئید است. ئانه سه وجهی و به رنگ قهوه ای تیره مایل به سیاه است. مهمترین ماده موثره پیکر رویشی فاگوپیروم را روتین (روتوزید) که یک فلاونول دی گلیکوزید است، تشکیل می‌دهد. به روتین ویتامین پ نیز گفته می‌شود. مقدار روتین در پیکر رویشی این گیاه متفاوت و بستگی به رقم و شرایط اقلیمی رویش داشته و به طور متوسط به پنج درصد می‌رسد.

تحقیقات نشان می‌دهد مقدار روتین در پیکره رویشی گونه تاتاریکوم 6 تا 6/6 درصد بیش از گونه اسکولنتم 3 تا 9/4 درصد است. در دانه های فاگوپیروم نیز چند نوع فلاونوئید شناسایی شده است که مهمترین آنها را روتین، اورینتین، ویتکسین و وکوئرستین تشکیل می‌دهند.

آرد حاصل از دانه های فاگوپیروم حاوی مقادیر فراوان پتاسیم، منیزیم، آهن و فسفر است.