پنج انگشت

پنج انگشت، بنگرو، بنگله، درخت پاکدامني، درخت زنان، فلفل بری ،فلفل

نام علمی: Vitex agnus Castue
نام انگلیسی: pepper tree، Monk،s

نام عربی : شجره ابراهیم
خانواده: (شاه پسند ) Verbenaceae

مقدمه

علت نامگذاری آن به پنج انگشت، برگ­ های پنجه ­ای و پنج تایی آن می‌­باشد. در یونان به آن چِست (Chaste ) به معنای طاهر و پاک گفته و در گذشته راهبان هنگام بهار در معابد خود از بذور این گیاه به دلیل تضعیف قوای جنسی و از بین بردن شهوت در مرد ها استفاده می‌کردند

گیاه شناسی

درختچه ‌اي زیبا به ارتفاع 2، خاکستري رنگ، در بالا منشعب، با شاخه ‌هاي چهار گوشه‌ کند، با گل ‌آذين پانيکول بزرگ انتهايي. برگ ‌ها با دمبرگ بلند، پنجه‌اي، 5 يا به ‌ندرت 7 برگچه ‌اي؛ برگچه ‌ها سرنيزه ‌اي، به ‌طول 6-9(-12) سانتي متر، به عرض 1-2(-5/2) سانتيمتر، باريک شده طويل، نوک تيز، تقريبا کامل (بدون دندانه)، روي سطح فوقاني سبز شونده، سطح تحتاني خاکستري-نمدي، دمبرگچه‌ دار. گرزن تنک، کوتاه، در چرخ ‌هاي بسيار تنک و سنبله‌ اي طويل قرار گرفته. کاسه گل به طول 2 ميلي متر، با دندانه ‌هاي سه گوشه پهن، نوک کند، از طول لوله سه بار کوتاه تر. جام گل به طول 6-9 ميلي متر، بنفش، 3 برابر اندازه کاسه گل؛ با لوله‌اي به طول 4 ميليمتر، با دهانه بسته، با لب پائيني با کرک‌ هاي ريش مانند متراکم و سفيد. ميوه شفت کروي، به قطر حدود 2 ميليمتر، از کاسه گل کمي بلند تر. میوه های آن شبیه فلفل سیاه و دارای بوی خاصی هستند.

اکولوژی و پراکنش

این گیاه در کل نقاط ایران قابل کشت بوده، و به شرایط خشکی و کم آبی مقاومت خوبی از خود نشان می‌دهد. گیاه پنج انگشت در کلکسیون گیاه دارویی شرکت زرین گیاه واقع در شهر ارومیه موجود است.

پراکنش جغرافيايي در ايران: همدان (الوند به طرف بروجرد)، لرستان (بيشه، خرم‌آباد، اطراف رودخانه دز، درود) چهار محال بختياري (لردگان، ارمند)، خوزستان (لپ ‌سفيد، گچساران، شمال شرق هفت ‌گل، بستر رودخانه خياباد شرق بهبهان) فارس (بين حاجي ‌آباد و سيوند، شاهپور نزديک کازرون)، هرمزگان (رودان به طرف کهنوج)، بلوچستان (بين خاش و ايرانشهر کوه‌ هاي کارواندار، ايرانشهر، نيک شهر، تنگه سرحه)، خراسان (ارتفاعات شرق سبزوار) سمنان (بين ميامي و عباس‌آباد)، يزد (مهريز، اشنيز).

پراکنش جهاني: جنوب غرب آسيا، ترکيه و سوريه، افغانستان و پاکستان

ترکیبات شیمیایی و خواص درمانی

مطالعات و بررسی های علمی نشان میدهد فلاونوئیدها، آلکالوئیدها، دی ترپنوئیدها، ویتکسین، کاستیسین و پیش ماده هورمون ‌های استروئیدال درون ترکیبات شیمیایی گیاه پنج انگشت شناسایی شده اند. مطالعات بیشتر نشان می‌دهد این ترکیبات روی غده هیپوفیز تاثیر گذاشته و تغییرات سطوح هورمونی آن را می‌توان در ارتباط با این ترکیبات توضیح و توجیه کرد. تحقیقات علمی نشان داده است که عصاره بدست آمده از میوه های گیاه پنج انگشت می‌تواند گیرنده های افیونی موجود در بدن را بلوکه کند. این اتفاق توضیح دهنده این موضوع است که چگونه عصاره گیاه پنج انگشت باعث کاهش ناسازگاری های سندروم پیش از قاعدگی می‌شود. مطالعات فیتوشیمیایی نشان از وجود انواع ترکیبات شیمیایی در اندام‌های مختلف این گیاه است. از آن جمله می‌توان به گلیکوزید های ایریدوئید مانند اگنوسید (Agnoside))، اکوبین (Aucubin ) اشاره کرد. از ترکیبات فلاونوئیدی می­توان به کاستاسین (Castacin)، کامفرول (Kampferol)، کوئرستاگتین (Quercetagetin) و ویتکسین (Vitxin ) اشاره کرد. از ترکیبات پروژستینی (Progestin’s ) می‌توان به پروژسترون، هیدرواکسی پروژسترون (در گل‌ ها و برگ‌ ها)، تستسترون، اپی تستسترون (گل‌ ها) و آندرواستندیون (Androstenedione ) اشاره کرد. تنها ترکیب آلکالوئیدی شناسایی شده از این گیاه ویتیسین (Viticin ) است. گیاه پنج انگشت دارای ترکیبات فرار و روغنی نیز است که از آن ترکیبات می‌توان به لینز (Liens)، لینالول، ترپینل استات، آلفا پینن و به تا پینن اشاره کرد. علاوه بر ترکیبات بالا گیاه پاکدامن دارای ترکیبات اسیدهای چرب ضروری نیز است. از اسیدهای ضروری می‌توان به پالماتیک اسید، لینولئیک اسید و استائریک اسید اشاره کرد.

برگ این گیاه اثر کاهنده ای بر قوه جنسی زنان داشته و در زمان ‌های نه چندان قدیم، در فصل بهار از برگ های این گیاه برای کاهش قوای جنسی استفاده می‌شده است. همچنین در زنان برای درمان خونریزی رحمی و نارسایی تخمک کاربرد دارد.

میوه این گیاه قابض بوده و به بهبود عملکرد دستگاه گوارش کمک می‌کند. افرادی که دچار بواسیر یا شقاق باشند می‌توانند از اثرات درمانی آن سود برده و با نشستن در جوشانده این گیاه عارضه بواسیر را درمان کنند. همچنین اثرات درمانی زیادی برای رحم داشته و در تنظیم قاعدگی و بهبود ورم های رحمی موثر است. همچنین عفونت موجود در بدن را از بین می‌برد. فواید آن به قدری زیاد است که از این گیاه در قرص های گیاهی مورد استفاده برای تنظیم قاعدگی و کاهش خونریزی استفاده می‌شود. ضماد میوه و برگ آن ادرار را افزایش داده و مقدار زیاد آن برای کلیه مضر است. این گیاه در درمان سر درد نیز مفید است.

پنج انگشت برای درمان بیماری ‌های مختلفی استفاده می‌شود. درمان سردرد، آنفولانزا، اسهال، آبله فرنگی و بادشکن از خواص درمانی آن به شمار رفته و خواص ضد عفونی کنندگی و گند زدایی، افزایش ادرار و کاهنده شهوت از اثرات دیگر آن به شمار می‌آید. همچنین از این گیاه برای دفع حشرات به خاطر قدرت حشره کشی استفاده می‌گردد.

دو داروی آگنوگل و ویتاگنوس از جمله دارو های گیاهی هستند که از گیاه پنج انگشت ساخته شده اند و داروخانه های کشور به فروش می‌رسند.

طریقه مصرف :

از عصاره گیاه پنج انگشت محصولات مختلفی مانند قطره و کپسول تهیه می‌شود

مقدار مصرفی قطره های این گیاه 40 قطره و یک بار در روز است

عملکرد این گیاه کند است که گاهی لازم است در طولانی مدت مصرف شود. برای نمونه در نازایی و عدم تخمک گذاری دست کم پنج تا هفت ماه باید مصرف شود. در آمنوره ثانویه باید بیش از دو سال مصرف شود. اثرات آن بعد از یک یا دو سیکل مشخص و پس از 4 تا 6 ماه به حداکثر می‌رسد

عوارض : بسیار کم که شامل خارش بدن، راش های پوستی، تهوع و اسهال که به میزان یک تا دو درصد در خانم ها ایجاد می‌شود