کمون کرمانی ( زیره)

carum carvi

به فارسی زیره نامند؛ تخم نباتی است از رازیانه باریک‌تر و سیاه و سبز و زرد و سفید است و نبات آن از رازیانه کوچک‌تر و برگ آن مستدیر و قبه آن مانند شبت و معروف است و در اکثر بلاد می‌شود و چهار قسم است فارسی و نبطی و کرمانی و شامی و هر یک بری و بستانی است و کرمانی آن سیاه رنگ ریزه دانه خوش‌بوی و فارسی آن زرد رنگ خوش‌بو و قوت آن تا هفت سال باقی می‌ماند.
بستانی در دوم گرم و در سوم خشک و در سوم نیز گرم و خشک گفته‌اند
کمون نبطی(زیره سبز) در دوم گرم و خشک و ملین طبع و کرمانی(زیره سیاه) قابض و کمون بری در سوم گرم و خشک

خواص: گرم کننده و لطیف کننده و قاطع و خشک کننده و قابض است انفیه های خیسانده آن با سرکه و یا استشمام گرد آن باعث بند آمدن خونریزی بینی می‌شود. قطره آب جوشانده شده آن در چشم خونریزی آن را قطع می‌کند و پاک کننده پرده های چشم مخصوصاً وقتی که آن را با روغن زیتون مخلوط کرده باشند. در ترکیب با سایر داروها برای پاک کردن جرب و انواع امراض پوستی مصرف شده و درد گرم چشم را رفع و از چسبندگی آن جلوگیری می‌نماید. در آبریزش های چشم و بینی و درد دندان مخصوصاً در ترکیب با صعتر مسکن قوی است. تنگی نفس و خفقان سرد را از بین برده و معده و امعاء و کبد و کلیه را تقویت نموده و اشتها آور است. از اعمال مهم آن رفع نفخ و سکسکه های مرطوب است و دل پیچه های حاصله از نفخ و ورم طحال و اسهال را از بین می‌برد. مدر بول و حیض و رافع تنگی مجرای ادراری و رطوبت های معدی را برطرف می‌نماید. ضماد آن با ترکیبات مناسب از سایر داروهای مفید برای حل کردن ورم طحال و سایر ورم ها و رساندن دمل ها و وجراحات مصرف طبی دارد. مداومت در مصرف آن باعث لاغری و زردی بدن شده و برای ریه مضر و مصلح آن کتیرا است و مقدار تجویز شده خوراک آن دو درم 000/7 گرم است
زیره برای کسانی که مزاج سرد دارند و سالخوردگان و بلغمی مزاجان بسیار نافع و اگر آن را با افاویه و شوید و دارچین مصرف نمایند لطیف و قوی و ملین و مدر بول و حل کننده نفخ خواهد بود
زیره(کمون) نبطی

گرم و خشک در دوم و ملین طبع و کرمانی آن قابض است. نوع کمون بیابانی گرم و خشک در سوم است
خواص: از نوع باغچه ای آن قوی تر و عصاره و صمغ آن پاک کننده چشم و جذب خون شده و مالیدن آن بر جرب چشم آن را خوب خواهد نمود. ضماد جرم آن در ترکیب با روغن زیتون و عسل برای رفع لک سیاهی چشم نافع و برای تنگی مجرای ادرار و خارج کردن سنگ کلیه و مثانه و حل کردن خون منعقد در معده مفید است. در ترکیب با آب کرفس بوستانی و سرکه برای سکسکه و خارج ساختن کرم معده به کار می‌رود. مصرف عصاره آن با ماء العسل به عنوان مسهل شناخته شده و به کار بردن برگ های آن مدر بول است
یکی از معاجین مجرب که در علاج نفخ، قولنج، درد معده و ضعف آن بستن حیض و دردهای مفصلی و نقرس و حبس البول بسیار به کار می‌رود به عنوان نمونه آن دستورات ذکر می‌گردد:
زیره کرمانی مدر

(زیره را در سرکه ریخته و خیس کرده و بعد از 24 ساعت در ماهی تابه بو دهند) 6مثقال (5/27گرم) سداب روحی از هر یک 3 مثقال(06/14 گرم) قرنفل و برگ گل سرخ و انیسون و نانخواه پوست بیرون پسته بوره ارمنی از هر یک 2 مثقال (4/9 گرم) ادویه را کوبیده وبیخته و با سه برابر آن از عسل کف برگرفته سرشته و بعد از 2 ماه هر وعده 2 مثقال(4/9گرم) استفاده شود

افعال و خواص دیگر آن: گرم کننده و ملطف و مقطع و محلل و خشک کننده و قابض و سعوط[1] خیسانیده آن در سرکه و یا استشمام منقوع[2] آن و یا پر نمودن بینی بدان حابس رعاف[3] و قطور آب ممضوع آن در چشم قاطع خون آن و جلادهنده غشاوه[4] و قرحه چشم و طرفه است آشامیدن آن جهت تقویت معده و امعا و کبد و کلیه و تحریک اشتها و جشا[5] و از بین رفتن بادها و نفخ و رفع فواق[6] رطوبی و ریحی و تخمه و مغص[7] ریحی و ورم طحال و رطوبی خصوص بریان نموده آن در این امر و مدر بول وحیض و رافع تقطیر البول و چون با نمک بخایند و فروبرند قطع سیلان رطوبات معده نماید و مداومت به آشامیدن آن و یا عرق آن باعث لاغری و زردی بدن و چون آب زیره را بر بدن مولود در حین ولادت بمالند گویند در مدت العمر شپش در بدن آو به هم نرسد.